Ostonada yangi Ebola epidemiyasi. Kasallik haqida nimalar ma’lum?

Avvalroq, joriy yilning 14 fevral kuni Gvineya hukumati mamlakatda Ebola bezgagi epidemiyasi boshlanganini e’lon qildi. Kasallik Gvineyaning Nzerekore prefekturasi va Guyeke shahrida boshlangan. Bundan  tashqari, ushbu kasallik Afrikaning yana bir mamlakati Kongo Demokratik Respublikasining sharqida ham aniqlangan. Dunyo aholisi koronavirus pandemiyasi bilan kurashayotgan vaqtda “dard ustiga chipqon” bo‘lgan ushbu kasallik haqida nimalar ma’lum?

Ebola virusi nima va u qanday tarqaladi?

Virus birinchi marta 1976 yilda aniqlangan, o‘shanda ikkita kasallik bir vaqtning o‘zida kelib chiqqan: biri Zairdagi (hozirgi Kongo Demokratik Respublikasi) Ebola daryosi bo‘yidagi qishloqda, ikkinchisi esa Sudanning chekka mintaqasida. Virus o‘z nomini birinchi ro‘yxatga olingan daryodan oldi.

“Pteropodidae” oilasiga mansub ko‘rshapalaklar Ebola virusining tabiiy egalari ekanligiga ishoniladi. Virus yovvoyi hayvonlardan odamlarga va shilliq qavat orqali yaqin aloqada yoki terining shikastlanishi natijasida odamdan odamga yuqadi.

Sog‘lom odamning shikastlangan terisi yoki shilliq pardalari bemorning tanasida suyuqlik izlari bo‘lgan narsalar yoki atrof-muhit bilan aloqa qilganda ham virusni yuqtirish mumkin. Masalan, iflos kiyimlar, ko‘rpa-to‘shaklar, qo‘lqoplar, himoya vositalari va ishlatilgan shpritslar kabi tibbiy chiqindilar orqali ham.

Kasallikning belgilari qanday?

Gemorragik isitmada Ebola – “Ebola virusi kasalligi” deb ham ataladi. JSST ushbu kasallikning belgilari sifatida dastlabki bosqichda haroratning keskin ko‘tarilishi, kuchli zaiflik, mushak og‘rig‘i, bosh og‘rig‘i va tomoq og‘rig‘ini qayd etgan. Kasallik o‘sib borishi bilan qusish va diareya, toshma, buyrak va jigar faoliyatining buzilishi, ayrim hollarda ichki va tashqi qon ketish paydo bo‘ladi. Ko‘pincha qon ketishining rivojlanishi yomon prognozni ko‘rsatadi.

Inkubatsiya muddati 2 dan 21 kungacha. Eboladan o‘limning o‘rtacha darajasi 50 foizni tashkil qiladi, kasallikning o‘lim darajasi yuqish paytida 90 foizga yetadi.

Vaksina bormi?

Amerikaning Merck Inc kompaniyasining rVSV-ZEBOV preparati virusga qarshi yuqori profilaktik ta’sir ko‘rsatgan. 2014 yil sentyabr oyidan boshlab ushbu vaksina Afrika, Yevropa va Amerikaning 15 mamlakatida klinik sinovdan o‘tkazildi. 

2019 yil oktyabr oyida vaksina Yevropa Dori-darmon Agentligi tomonidan vaqtincha ro‘yxatdan o‘tdi, noyabrda esa Yevropa Ittifoqida foydalanish uchun doimiy ruxsat oldi. 2020 yil fevral oyida Kongo Demokratik Respublikasi, Burundi, Gana va Zambiya tomonidan litsenziyalar berildi, 2020 yil mart oyida u AQSHda ro‘yxatdan o‘tkazildi.

Endilik rVSV-ZEBOV vaksinasi “halqali emlash” uchun ishlatiladi, infeksiyaga chalingan odamlar bilan aloqada bo‘lganlarning barchasi Ebolaga qarshi emlanadi.

Davolash jarayoni qanday kechmoqda?

JSST virusni zararsizlantirish qobiliyatiga ega tasdiqlangan davo yo‘qligini aytmoqda.

O‘qitilgan sog‘liqni saqlash xodimlari tomonidan nazorat qilinadigan suyuqlikni almashtirish terapiyasi kabi yordam parvarishi, omon qolish imkoniyatini oshiradi. Boshqa muolajalar, shu jumladan simptomatik davolash, buyrak diyalizi, qon quyish va plazmani almashtirish terapiyasini o‘z ichiga oladi.

Ushbu Ebola epidemiyasi birinchi emas

2013-2016 yillarda Gvineya, Serra-Leone va Liberiyada epidemiya eng ko‘p odamlarning hayotiga zomin bo‘ldi. Bunday holatlar Mali, Nigeriya, Senegal, Ispaniya, Buyuk Britaniya, Italiya va AQSHda ham qayd etilgan. JSST ma’lumotlariga ko‘ra, ushbu epidemiya boshlanganidan beri 30 mingga yaqin odam uni yuqtirgan, 11,3 ming kishi vafot etgan. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti 2014 yil 8 avgustda Ebola epidemiyasini xalqaro ahamiyatga molik favqulodda holat deb tan oldi.

2018-2020 yillarda Kongo DRda Ebola epidemiyasi vaqti-vaqti bilan ro‘y berdi (3,4 ming holat va 2,3 ming o‘lim). 2019 yil 17 iyulda JSST epidemiyani xalqaro favqulodda holat deb qayta e’lon qildi. 2020 yil 26 iyunda esa JSST favqulodda vaziyat tugaganligini ma’lum qilgandi.