AQSH Xitoyda Si Szinpinga qarshi namoyishlarni qo‘llashini bildirdi

AQSH odamlarning tinch namoyish o‘tkazish huquqini qo‘llab-quvvatlaydi, shu jumladan Xitoyda ham. Bu haqda Qo‘shma Shtatlar Milliy Xavfsizlik Kengashi vakilining kecha, 28 noyabr kuni Xitoyning qator shaharlarida bo‘lib o‘tgan norozilik namoyishlari haqida bildirgan bayonotida aytiladi. 

Norozilik aksiyalari, xususan, Shanxay va Pekinda bo‘lib o‘tdi. Ular Xitoy hukumati tomonidan COVID-19 ga qarshi kurashda ko‘rilayotgan qattiq choralarga qarshi qaratilgan. 

“Biz Amerikada ham, butun dunyoda ham har bir inson tinch norozilik namoyishi o‘tkazish huquqiga ega ekanligini ko‘pdan beri aytib kelganmiz. Shu jumladan XXRda (Xitoy Xalq Respublikasida). Biz XXR bu virusni o‘zining nol bardoshlik strategiyasi bilan ushlab turish juda qiyin,  deb hisoblaymiz”, deya tushuntirdi vakil.

Dam olish kunlarida namoyishchilar Xitoy shaharlari ko‘chalariga chiqib, Si Szinpin hokimiyatga kelganidan beri misli ko‘rilmagan fuqarolik itoatsizligi namoyishida koronavirus bilan bog‘liq qattiq cheklovlar va blokirovkalarga qarshi norozilik bildirdi. So‘nggi 10 yil ichida uning rahbarligida Xitoyda norozilik qattiq bostirilgan. Bundan tashqari, butun mamlakat bo‘ylab yuqori texnologiyali kuzatuv tizimidan foydalanish kengaytirildi, bu esa har qanday norozilikni yanada qiyin va xavfli qiladi.

“Xitoydagi norozilik namoyishlari Si Szinpin uchun katta sharmandalikdir. Yaqinda Xitoy Kommunistik partiyasi yirik qurultoyini yakunladi. Hozir esa butun mamlakat bo‘ylab bir umr virtual diktator etib saylangan odam keskin tanqid qilinib, hujumga uchramoqda. Bu haqiqiy muammo. Ko‘p yashirin umidsizlik bor, izolyatsiyadan omon qolgan odamlar o‘z kvartirasida qolib, juda g‘azablandi. Ular oziq-ovqat va boshqa narsalarni sotib ololmadilar, bu ham katta umidsizlikka sabab bo‘ldi. Yoshlarda ham ish topish muammosi bor. Ular kelajagidan juda xafa. Shunday qilib, menimcha, bularning barchasi birlashdi va yong‘in hodisasi hozirgi voqealarga olib keldi. To‘satdan odamlar norozilik bildirayotgan boshqalarni ko‘rib, ularga qo‘shilishga qaror qildi. O‘ylaymanki, deyarli har bir xitoylik kuzatuvchi bu noroziliklarning qanchalik tez va qanchalik uzoqqa ketganidan hayratda”, deydi Kato universiteti eksperti Dag Bendou.

27 noyabr oqshomida Shanxayning savdo markazida namoyishchilar politsiya bilan to‘qnashgan, shundan so‘ng hibsga olinganlar bilan to‘ldirilgan avtobus hududni tark etgan. 

Namoyishni yoritgan BBC jurnalisti Ed Lourens ham hibsga olingan. 

“BBC hibsga olinib, qo‘yib yuborilishidan oldin bir necha soat qo‘li kishanlangan holda ushlab turilgan jurnalistimiz Ed Lourensga nisbatan munosabatdan nihoyatda xavotirda. Hibsga olish vaqtida politsiya uni kaltaklagan va tepgan. Bu u akkreditatsiyadan o‘tgan jurnalist bo‘lib ishlayotgan vaqtda sodir bo‘ldi”, deyiladi BBC bayonotida. 

28 noyabr kuni Xitoy politsiyasi Shanxayning shahar markazidagi ba’zi ko‘chalarini olomon to‘xtatish uchun ko‘k metall to‘siqlar bilan to‘sib qo‘ydi. Hududdagi do‘kon va kafelar yopilgan. 

Bundan tashqari, Pekin va Shanxay politsiyasi dam olish kunlari namoyishlar bo‘lib o‘tgan joylarda odamlarni to‘xtatib, tintuv o‘tkazdi. Mahalliy aholi va ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari politsiyadan o‘tkinchilarning virtual shaxsiy tarmoqlari (VPN) va namoyishchilar foydalanayotgan Telegram ilovasi bor-yo‘qligini tekshirish uchun mobil telefonlarini ko‘rsatishni talab qilayotganini da’vo qilmoqda. Xitoyda VPN’dan foydalanish noqonuniy hisoblanadi va Telegram ilovasi Xitoy internetida bloklangan. 

Namoyishlarning asosiy sababi o‘tgan hafta Xitoyning Shinjon-Uyg‘ur avtonom rayoni shimoli-g‘arbidagi Urumchi shahrida turar-joy binosida yuzaga kelgan yong‘in bo‘ldi. 

Yong‘in paytida 10 kishi halok bo‘lgan. 

Taxminlarga ko‘ra, ular yonayotgan uydan qochib chiqa olmagan, chunki unga kirish COVID’ga qarshi qattiq cheklovlar tufayli to‘sib qo‘yilgan. 4 millionga yaqin aholi istiqomat qiladigan Urumchi tumanlarining bir qismi 100 kunlik karantinga olingan. 

25 noyabr kuni Urumchida olomon ko‘chalarga chiqdi. Dam olish kunlarida Uxan va Lanchjou kabi shaharlardagi namoyishchilar COVID test shoxobchalarini ag‘darishgan.

Xitoyning bir qator universitetlarida talabalarning chiqishlari bo‘lib o‘tdi. 

26 noyabr kuni Shanxayda, Urumchi (xuddi shu nomli shahar nomi bilan atalgan) ko‘chalaridan birida yong‘inda halok bo‘lganlar xotirasiga motam marosimi norozilik namoyishlariga aylanib ketdi. “Associated Press”ning xabar berishicha, norozilik namoyishi aks etgan videotasvirlar baland ovozda va ravshan bo‘lib, “Si Szinpin! Postingizdan keting! Iste’foga chiqing!", deyilgan.

Pekinda 27 noyabr kuni yarim tundan keyin shaharning aylanma yo‘lida ommaviy namoyishlar bo‘lib o‘tdi. Ba’zi namoyishchilar qo‘llarida senzuraga qarshi norozilik ramzi bo‘lgan bo‘sh qog‘oz varaqlarini ushlab turgan.