Yevropaning Ukrainaga yangi kontekstdagi yordami qanday bo‘ladi?

Bryussel Yevropa Ittifoqining Ukraina bo‘yicha bugun, 6 mart kuni bo‘lib o‘tadigan favqulodda sammitini “Favqulodda vaziyatda favqulodda kengash” deb atamoqda.

Bryusselda Yevropa Kengashi a’zolari – Yevropa Ittifoqi va unga a’zo davlatlar rahbarlari, shuningdek, ishtirokini allaqachon tasdiqlagan Ukraina Prezidenti Vladimir Zelenskiy yig‘iladi.

Sammitning asosiy mavzulari Ukrainani yangi kontekstda shoshilinch va uzoq muddatli qo‘llab-quvvatlash, shuningdek, Yevropa Ittifoqining Yevropa mudofaasiga yangi yondashuvidir. Bryusseldagi “yangi kontekst” deganda ular Vashingtondagi hokimiyatning o‘zgarishi va uning Ukrainadagi vaziyatga ta’siri – AQSH harbiy yordamining tugashi va AQSH Prezidenti Donald Trampning Rossiya bilan muzokaralar olib borish istagini nazarda tutadi. 

“Bu ham frontdagi vaziyatni o‘zgartirishi mumkin”, dedi 5 mart kuni bo‘lib o‘tgan brifingda YeIning yuqori martabali rasmiysi.

Uning so‘zlariga ko‘ra, sammit mavzularining o‘zi yangi emas, balki “yangi kontekst ularga dolzarblik bag‘ishladi”.

“Yevropaning mudofaaga yangi yondashuvi, ya’ni xavfsizlik sohasiga xarajatlarni ko‘paytirish bo‘yicha keng ko‘lamli rejalarga kelsak, bu erda ham shoshqaloqlik kuzatilmoqda. Uch hafta oldin hech birimiz buni qisqa vaqt ichida amalga oshirish mumkinligiga ishonmagan bo‘lardik”, dedi amaldor,

Yevropa Komissiyasining 800 milliardni safarbar qilish maqsadida Yevropani 150 milliard yevroga qayta qurollantirish taklifini nazarda tutgan holda, favqulodda sammit o‘tkazish va oxirgi kunlarda uning xulosalari ustida deyarli kechayu-kunduz ish olib borishning natijalari bugun, 6 mart kuni kommyunikeda e’lon qilinadi va Yevropa Ittifoqining ushbu sohalardagi keyingi siyosati uchun asos bo‘ladi.

“Po‘lat jayra” Ukraina uchun yangi obraz sifatida

Bryusseldagi bir qancha manbalar sammitning markaziy mavzulari – Ukraina mudofaasi va Yevropa xavfsizligi bir-biri bilan chambarchas bog‘liq ekanini ta’kidladi.

Yevropa Kengashi Yevropa sanoat bazasini mustahkamlashga qaratilgan yirik mudofaa investitsiyalari uchun yangi vositalarni ma’qullashi kutilmoqda, bu esa Yevropa Ittifoqining kelajakda Ukrainani qo‘llab-quvvatlash qobiliyatini kuchaytiradi.

Bu yerda ular ittifoqchilarning yordami bilan Ukraina armiyasi o‘z mamlakati uchun himoya va xavfsizlik kafolatlaridan biriga aylanishi kerak bo‘lgan “po‘lat jayra” epitetini egallashdi.

“Yevropa Ittifoqi bugun qo‘yishga tayyor bo‘lgan qadamlar faqat boshlanishi, Yevropa tarixida qayta qurollanishga bag‘ishlangan yangi sahifa”, deydi ular Bryusselda.

Diplomatlar va rasmiylarning fikricha, YeIning bu boradagi pozitsiyasi bir ovozdan, hatto Vengriyadan ham so‘nggi rejalarni qabul qilishda hech qanday muammo bo‘lmasligi kerak. Shu bilan birga, u Ukraina bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan tashabbuslarni an’anaviy tarzda bloklaydi. Shu tariqa, Vengriya Bosh vaziri Viktor Orban Yevropa kengashi rahbari Antonio Koshtaga maktub yo‘llab, unda Ukraina bo‘yicha umumiy pozitsiyaga qo‘shilishdan bosh tortgani ma’lum bo‘ldi. Diplomatlardan biri bu murojaatni hamma allaqachon o‘rganib qolgan “buzilgan plastinka ovozi” deb atadi.

Viktor Orbanning “buzilgan plastinkasi”

Ukraina bo‘yicha o‘z xulosalarida Yevropa Kengashi o‘zining “Ukrainasiz Ukraina haqida hech narsa mumkin emas” degan pozitsiyasini, xalqaro tan olingan chegaralari doirasida mamlakat suvereniteti va hududiy yaxlitligiga sodiqligini hamda “kuch orqali tinchlik” konsepsiyasi Ukrainani eng foydali pozitsiyaga qo‘yishini ta’kidlamoqchi.

Vengriya bu tezislarga qo‘shilmaydi – uning pozitsiyasi Vashingtonning hozirgi nuqtai nazariga yaqin va uning referent nuqtasi 2025 yil 24 fevralda BMT tomonidan Ukraina-Yevropa rezolyutsiyasi bilan parallel ravishda qabul qilingan Amerika rezolyutsiyasi edi.

Bryusselda ko‘pincha sammitda Orbanning oldindan aytib bo‘lmaydigan xatti-harakatlari haqida gapiriladi. Bir tomondan, Yevropa Ittifoqi Kiyevni kuchli qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risida bir ovozdan bayonot qabul qilishni xohlaydi va bu borada ko‘pchilik “ijodiy yondashuvlar” haqida gapiradi.

Ular Orbanning 2023 yil dekabrdagi “kofe sayohati”ni, shuningdek, Yevropa Kengashidagi “konstruktiv tiyilish”ning oldingi misollarini, masalan, Donald Tusk uning rahbari etib saylanganini eslashadi.

Boshqa tomondan, mamlakatlar Vengriyasiz Ukraina bo‘yicha o‘z bayonotlarini qabul qilishga tayyor, bu ularga bu vazifaga murosasiz yondashish imkonini beradi.

“Birlik muhim, ammo kuchli bayonotlar ham muhim”, deydi yevropalik diplomat kecha, 5 mart kuni brifingda.

Uning so‘zlariga ko‘ra, Vengriya uchun bu borada na siyosiy, na og‘zaki yondoshuvlar muhokama qilinmayapti. 

Kiyevga qo‘shimcha harbiy yordam bo‘ladi, ammo qanchaligi ma’lum emas

Shunday qilib, hozirgi notinch paytlarda Yevropa Ittifoqining Ukraina bo‘yicha pozitsiyasi o‘zgarmasligicha qolmoqda, bu Bryussel o‘zining yangi bayonotida 27 yoki 26 davlat nomidan, shuningdek, 2025 yilda Kiyevga yordam sifatida 30 milliard yevrodan ortiq mablag‘ ajratish orqali ta’kidlamoqchi. Shu bilan birga, Yevropa Ittifoqi a’zolarining aksariyati, Yevropa Ittifoqining yuqori martabali mulozimiga ko‘ra, Ukrainaga nisbatan bundan ham ko‘proq majburiyatlarni olishlari mumkinligini da’vo qilmoqda, biroq hozircha hech kim qo‘shimcha yordam bo‘yicha aniq raqamlarni aytmagan.

“YeI bosh diplomati Kaya Kallasning Kiyevga qo‘shimcha harbiy yordam ko‘rsatish haqidagi ilgarigi taklifi bir ovozdan qo‘llab-quvvatlanmadi, biroq Yevropa Kengashi uni qayta ko‘rib chiqishga buyruq beradi”, dedi manbalar.

Rahbarlar Ukraina uchun xavfsizlik kafolatlarini, masalan, tinchlikparvarlik missiyalarini ham muhokama qiladi. Ko‘pgina davlatlar ularda ishtirok etish va bunday tashabbuslarning mumkin bo‘lgan asoslarini muhokama qilishga tayyorligini bildirdi, ammo, Yevropa Ittifoqining yuqori martabali rasmiysiga ko‘ra, bu boradagi munozaralarga erta, chunki tinchlik muzokaralari, o‘t ochishni to‘xtatish va kelishuvlar hali yo‘q.

Ayni paytda, Yevropa Ittifoqi a’zolarining aksariyati blokning mudofaasi faqat Ukrainani qo‘llab-quvvatlashdan foyda ko‘rishini tushunadi, shuning uchun bu sohadagi har qanday sa’y-harakatlar va koalitsiyalar mamnuniyat bilan qabul qilinadi. Yevropa Ittifoqining o‘zi Ukraina uchun kelajakdagi xavfsizlik kafolatlarida qanday rol o‘ynashni xohlashini hal qilishi kerak – siyosiy, moliyaviy yoki hatto qonunchilik.

“Bu munozaralar allaqachon boshlangan, ammo ular hali juda erta bosqichda, chunki hamma narsa tinchlik kelishuviga bog‘liq bo‘ladi”, dedi rasmiy.

Bryussel, shubhasiz, muzokaralar, o‘t ochishni to‘xtatish va tinchlik kelishuviga olib kelishi mumkin bo‘lgan yangi dinamikani qayd etadi va Yevropa qit’asidagi xavfsizlik uchun mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishga tayyor – hech bo‘lmaganda favqulodda sammit xulosalarida shunday yoziladi.