Европанинг Украинага янги контекстдаги ёрдами қандай бўлади?

Брюссель Европа Иттифоқининг Украина бўйича бугун, 6 март куни бўлиб ўтадиган фавқулодда саммитини “Фавқулодда вазиятда фавқулодда кенгаш” деб атамоқда.

Брюсселда Европа Кенгаши аъзолари – Европа Иттифоқи ва унга аъзо давлатлар раҳбарлари, шунингдек, иштирокини аллақачон тасдиқлаган Украина Президенти Владимир Зеленский йиғилади.

Саммитнинг асосий мавзулари Украинани янги контекстда шошилинч ва узоқ муддатли қўллаб-қувватлаш, шунингдек, Европа Иттифоқининг Европа мудофаасига янги ёндашувидир. Брюсселдаги “янги контекст” деганда улар Вашингтондаги ҳокимиятнинг ўзгариши ва унинг Украинадаги вазиятга таъсири – АҚШ ҳарбий ёрдамининг тугаши ва АҚШ Президенти Дональд Трампнинг Россия билан музокаралар олиб бориш истагини назарда тутади. 

“Бу ҳам фронтдаги вазиятни ўзгартириши мумкин”, деди 5 март куни бўлиб ўтган брифингда ЕИнинг юқори мартабали расмийси.

Унинг сўзларига кўра, саммит мавзуларининг ўзи янги эмас, балки “янги контекст уларга долзарблик бағишлади”.

“Европанинг мудофаага янги ёндашуви, яъни хавфсизлик соҳасига харажатларни кўпайтириш бўйича кенг кўламли режаларга келсак, бу эрда ҳам шошқалоқлик кузатилмоқда. Уч ҳафта олдин ҳеч биримиз буни қисқа вақт ичида амалга ошириш мумкинлигига ишонмаган бўлардик”, деди амалдор,

Европа Комиссиясининг 800 миллиардни сафарбар қилиш мақсадида Европани 150 миллиард еврога қайта қуроллантириш таклифини назарда тутган ҳолда, фавқулодда саммит ўтказиш ва охирги кунларда унинг хулосалари устида деярли кечаю-кундуз иш олиб боришнинг натижалари бугун, 6 март куни коммюникеда эълон қилинади ва Европа Иттифоқининг ушбу соҳалардаги кейинги сиёсати учун асос бўлади.

“Пўлат жайра” Украина учун янги образ сифатида

Брюсселдаги бир қанча манбалар саммитнинг марказий мавзулари – Украина мудофааси ва Европа хавфсизлиги бир-бири билан чамбарчас боғлиқ эканини таъкидлади.

Европа Кенгаши Европа саноат базасини мустаҳкамлашга қаратилган йирик мудофаа инвестициялари учун янги воситаларни маъқуллаши кутилмоқда, бу эса Европа Иттифоқининг келажакда Украинани қўллаб-қувватлаш қобилиятини кучайтиради.

Бу ерда улар иттифоқчиларнинг ёрдами билан Украина армияси ўз мамлакати учун ҳимоя ва хавфсизлик кафолатларидан бирига айланиши керак бўлган “пўлат жайра” эпитетини эгаллашди.

“Европа Иттифоқи бугун қўйишга тайёр бўлган қадамлар фақат бошланиши, Европа тарихида қайта қуролланишга бағишланган янги саҳифа”, дейди улар Брюсселда.

Дипломатлар ва расмийларнинг фикрича, ЕИнинг бу борадаги позицияси бир овоздан, ҳатто Венгриядан ҳам сўнгги режаларни қабул қилишда ҳеч қандай муаммо бўлмаслиги керак. Шу билан бирга, у Украина билан бевосита боғлиқ бўлган ташаббусларни анъанавий тарзда блоклайди. Шу тариқа, Венгрия Бош вазири Виктор Орбан Европа кенгаши раҳбари Антонио Коштага мактуб йўллаб, унда Украина бўйича умумий позицияга қўшилишдан бош тортгани маълум бўлди. Дипломатлардан бири бу мурожаатни ҳамма аллақачон ўрганиб қолган “бузилган пластинка овози” деб атади.

Виктор Орбаннинг “бузилган пластинкаси”

Украина бўйича ўз хулосаларида Европа Кенгаши ўзининг “Украинасиз Украина ҳақида ҳеч нарса мумкин эмас” деган позициясини, халқаро тан олинган чегаралари доирасида мамлакат суверенитети ва ҳудудий яхлитлигига содиқлигини ҳамда “куч орқали тинчлик” концепцияси Украинани энг фойдали позицияга қўйишини таъкидламоқчи.

Венгрия бу тезисларга қўшилмайди – унинг позицияси Вашингтоннинг ҳозирги нуқтаи назарига яқин ва унинг референт нуқтаси 2025 йил 24 февралда БМТ томонидан Украина-Европа резолюцияси билан параллел равишда қабул қилинган Америка резолюцияси эди.

Брюсселда кўпинча саммитда Орбаннинг олдиндан айтиб бўлмайдиган хатти-ҳаракатлари ҳақида гапирилади. Бир томондан, Европа Иттифоқи Киевни кучли қўллаб-қувватлаш тўғрисида бир овоздан баёнот қабул қилишни хоҳлайди ва бу борада кўпчилик “ижодий ёндашувлар” ҳақида гапиради.

Улар Орбаннинг 2023 йил декабрдаги “кофе саёҳати”ни, шунингдек, Европа Кенгашидаги “конструктив тийилиш”нинг олдинги мисолларини, масалан, Дональд Туск унинг раҳбари этиб сайланганини эслашади.

Бошқа томондан, мамлакатлар Венгриясиз Украина бўйича ўз баёнотларини қабул қилишга тайёр, бу уларга бу вазифага муросасиз ёндашиш имконини беради.

“Бирлик муҳим, аммо кучли баёнотлар ҳам муҳим”, дейди европалик дипломат кеча, 5 март куни брифингда.

Унинг сўзларига кўра, Венгрия учун бу борада на сиёсий, на оғзаки ёндошувлар муҳокама қилинмаяпти. 

Киевга қўшимча ҳарбий ёрдам бўлади, аммо қанчалиги маълум эмас

Шундай қилиб, ҳозирги нотинч пайтларда Европа Иттифоқининг Украина бўйича позицияси ўзгармаслигича қолмоқда, бу Брюссель ўзининг янги баёнотида 27 ёки 26 давлат номидан, шунингдек, 2025 йилда Киевга ёрдам сифатида 30 миллиард евродан ортиқ маблағ ажратиш орқали таъкидламоқчи. Шу билан бирга, Европа Иттифоқи аъзоларининг аксарияти, Европа Иттифоқининг юқори мартабали мулозимига кўра, Украинага нисбатан бундан ҳам кўпроқ мажбуриятларни олишлари мумкинлигини даъво қилмоқда, бироқ ҳозирча ҳеч ким қўшимча ёрдам бўйича аниқ рақамларни айтмаган.

“ЕИ бош дипломати Кая Калласнинг Киевга қўшимча ҳарбий ёрдам кўрсатиш ҳақидаги илгариги таклифи бир овоздан қўллаб-қувватланмади, бироқ Европа Кенгаши уни қайта кўриб чиқишга буйруқ беради”, деди манбалар.

Раҳбарлар Украина учун хавфсизлик кафолатларини, масалан, тинчликпарварлик миссияларини ҳам муҳокама қилади. Кўпгина давлатлар уларда иштирок этиш ва бундай ташаббусларнинг мумкин бўлган асосларини муҳокама қилишга тайёрлигини билдирди, аммо, Европа Иттифоқининг юқори мартабали расмийсига кўра, бу борадаги мунозараларга эрта, чунки тинчлик музокаралари, ўт очишни тўхтатиш ва келишувлар ҳали йўқ.

Айни пайтда, Европа Иттифоқи аъзоларининг аксарияти блокнинг мудофааси фақат Украинани қўллаб-қувватлашдан фойда кўришини тушунади, шунинг учун бу соҳадаги ҳар қандай саъй-ҳаракатлар ва коалициялар мамнуният билан қабул қилинади. Европа Иттифоқининг ўзи Украина учун келажакдаги хавфсизлик кафолатларида қандай рол ўйнашни хоҳлашини ҳал қилиши керак – сиёсий, молиявий ёки ҳатто қонунчилик.

“Бу мунозаралар аллақачон бошланган, аммо улар ҳали жуда эрта босқичда, чунки ҳамма нарса тинчлик келишувига боғлиқ бўлади”, деди расмий.

Брюссель, шубҳасиз, музокаралар, ўт очишни тўхтатиш ва тинчлик келишувига олиб келиши мумкин бўлган янги динамикани қайд этади ва Европа қитъасидаги хавфсизлик учун масъулиятни ўз зиммасига олишга тайёр – ҳеч бўлмаганда фавқулодда саммит хулосаларида шундай ёзилади.