Нега Афғонистонда зилзилалар тез-тез содир бўлади?

Бугун, 3 ноябрь куни эрталаб Афғонистоннинг шимолидаги Мазори Шариф шаҳри яқинида 6,3 балли зилзила содир бўлиб, камида етти киши ҳалок бўлди ва тахминан 150 киши яраланди. Жорий йил август ойи охиридаги зилзила ва кучли такрорий силкинишлар оқибатида 2 200 дан ортиқ одам ҳалок бўлганига бир неча ойгина бўлган эди.

Қуйида урушдан вайрон бўлган бу Жанубий Осиё мамлакати нега тез-тез зилзилага дуч келаётгани ва уларнинг оқибатларини қандай камайтириш мумкинлиги ҳақида сўз боради.

Афғонистонда зилзила одатий ҳолми?

Тоғлар билан ўралган Афғонистон турли табиий офатларга мойил, аммо энг кўп қурбонлар зилзилалар оқибатида бўлади. Ҳар йили ўртача 560 киши ҳалок бўлади, иқтисодий зарар эса тахминан 80 миллион долларга тенг.
Тадқиқотларга кўра, 1990 йилдан буён Афғонистонда магнитудаси 5,0 дан юқори бўлган камида 355 та зилзила қайд этилган.

Нега Афғонистон зилзилаларга мойил?

Афғонистон Евроосиё тектоник плитасининг чегарасида жойлашган бўлиб, у Ҳинд плитаси билан туташув зонасини ҳосил қилади – бу плиталар бир-бирига яқинлашиши ёки ёнма-ён силжиши мумкин. Шунингдек, мамлакат жанубдан Араб плитаси таъсирида бўлиб, бу ҳудудни дунёдаги энг фаол тектоник минтақалардан бирига айлантиради.

Ҳинд плитасининг шимолга ҳаракати ва унинг Евроосиё плитасига босими Афғонистондаги кўплаб зилзилаларнинг асосий сабаби ҳисобланади.

Қайси ҳудудлар энг хавфли?

Афғонистоннинг шарқий ва шимолий-шарқий ҳудудлари, айниқса Ўзбекистон, Тожикистон ва Покистон билан чегарадош минтақалар, зилзилаларга айни вақтда энг кўп дуч келади.

Тадқиқотларга кўра, аҳоли гавжум бўлган Қобул шаҳрида зилзилалар оқибатидаги ўртача йиллик зарар 17 миллион долларни ташкил этади.
Тоғли ҳудудларда зилзилалар айниқса хавфли, чунки улар кўп ҳолларда кўчкиларга сабаб бўлиб, қурбонлар ва зарар миқдорини янада оширади.

Афғонистондаги энг катта зилзилалар қандай бўлган?

1900 йилдан буён Афғонистонда тахминан 100 та “катта зарар келтирган” зилзила қайд этилган.
Сўнгги йиллардаги энг ҳалокатли зилзилалардан бири 2022 йилда содир бўлган 6 балли зилзила бўлиб, 1 000 киши ҳалок бўлган. 2023 йилда бир ой ичида бўлиб ўтган бир нечта зилзилада ҳам 1 000 нафар одам ҳалок бўлиб, бутун қишлоқлар вайронага айланган.

2015 йилда содир бўлган 7,5 балли зилзила Афғонистон, Покистон ва Ҳиндистонда жами 399 кишининг ҳаётига зомин бўлган.

Энг катта вайронагарчилик эса 1998 йилда рўй берган: уч ой ичида икки марта зилзила содир бўлиб, биринчи зилзилада 2 300, иккинчисида эса 4 700 киши ҳалок бўлган.

Мамлакат қандай қилиб бу хавфга чидамли бўлиши мумкин?

Тадқиқотлар янги биноларни зилзилабардош тарзда қуриш ва мавжуд иншоотларни қайта мустаҳкамлашни тавсия этади.

Шунингдек, сейсмик кузатув ва эрта огоҳлантириш тизимларини яхшилаш, хавфли фалокат линияларини геокенглик ва масофадан зондлаш технологиялари ёрдамида аниқлаб, аҳолини хавфли ҳудудлардан кўчириш ҳам тавсия этилади.