Мисрда 100 йил ичида илк бор фиръавн қабри топилди

Жорий йилнинг 18 февраль куни Мисрда 100 йилдан бери биринчи марта фиръавн мақбараси очилди. Унда Тутмос II дафн этилган. Бу ҳақда Миср Туризм ва қадимий ёдгорликлар вазирлиги хабар берди.

Қайд этилишича, Британия ва Миср археологлари Фивалар некрополида XVIII сулола фиръавни, тахминан милоддан аввалги 1500 йилда қадимги Мисрни бошқарган Тутмос II мақбарасини очганини эълон қилган. Миср туризм ва қадимий ёдгорликлар вазири Шариф Фатҳийга кўра, бу 1922 йилда Тутанхамон мақбараси топилганидан кейин илк бор аниқланган фиръавн мақбараси ҳисобланади.

Мақбаранинг асосий йўлагига кириш жойи 2022 йил октябрь ойида Луксор (қадимги Фива) яқинида топилган. Дастлаб олимлар мақбара XVIII сулола – Тутмосларга мансуб қироллик оиласи аъзоларидан бирига тегишли деб тахмин қилган. Бунга унинг яқинида жойлашган фиръавн Тутмос II нинг рафиқаси ва ўгай синглиси, эрининг вафотидан кейин тахтга ўтирган малика Хатшепсут мақбараси, шунингдек, Тутмос II нинг ўғли, фиръавн Тутмос III нинг хотинлари мақбараси далил бўла оларди.

Бироқ кейинги қазишмалар мақбаранинг айнан фиръавн Тутмос II га тегишли эканини кўрсатди. Бунга топилган буюмлар, биринчи навбатда, марҳум Тутмос II ва унинг рафиқаси, малика Хатшепсутнинг номлари ёзилган алабастр кўзалар бўлаклари далил бўлди. Бундан ташқари, археологлар фиръавннинг дафн маросимига оид мебеллари қолдиқларини ҳам топган. Бу каби буюмлар илгари топилмаган. Қазишмалар чоғида кўк ёзувлар туширилган сувоқ бўлаклари ва “Ам-Дуат китоби” саҳналари – қадимги Мисрнинг қироллик мақбаралари билан боғлиқ муҳим дафн матни бўлаклари ҳам аниқланган.

Фиръавн Тутмос II дафн этилгандан кўп ўтмай мақбарага сув тошқини ёпирилган, бу эса унинг ички қисмларига жиддий зарар етказган. Тадқиқотчилар тошқиндан кейин мақбарадаги қолдиқлар бошқа жойга кўчганини аниқлаган.

Тутмос II нинг мумиёси Фивалар некрополида, 1881 йилда топилган Дайр ал-Баҳри яширин дафн жойида аниқланган. Бу яширин жойда ўнлаб мумиёланган инсон қолдиқлари, жумладан, фиръавнлар Тутмос III, Сети I, Рамзес II ва Рамзес III мумиёлари бўлган.

Тутмос II ҳақида деярли ҳеч нарса маълум эмас. Олимлар унинг ҳукмронлик даври борасида ҳам келиша олмайди: баъзилари у тахминан уч-тўрт йил ҳукмронлик қилган деб ҳисобласа, бошқалари унинг ҳукмронлиги 14 йилдан ортиқ давом этганини тахмин қилади. Британия экспедициясига раҳбарлик қилган, Янги подшолик тадқиқот жамғармаси илмий директори Пирс Литерланднинг таъкидлашича, топилган мақбара Тутмос II нинг ҳаёти ҳақида кўп маълумот бермайди.

“Бироқ бу бизга шуни кўрсатадики, уни Хатшепсут дафн этган, унинг ўғли – Тутмос III эмас. Фиръавнлар ўз ўтмишдошларини дафн этишлари шарт эди”, дейди Литерланд.

Эслатиб ўтамиз, аввалроқ Франциянинг жануби-ғарбидаги Бордо шаҳрида олиб борилган қазишмалар чоғида археологлар 1,3 минг йил олдин дафн этилган тўққизта саркофагни топган эди. Ушбу саркофаглар франк қиролларининг биринчи сулоласи – Меровинглар даврига тегишли бўлиб, V–VIII асрларга тааллуқли. Артефактлар Сен-Серин туманидаги Ренедел майдонида ободонлаштириш ишлари олиб борилаётган пайтда тасодифан топилган.