Трамп билан 100 кун: сўнгги 80 йилдаги энг паст натижа

2025 йил 20 январда қасамёд қилган Дональд Трамп АҚШ Президенти лавозимини иккинчи марта эгаллади. Шу вақтдан бери шунча ўзгаришлар рўй бердики, 100 кун мамлакатни 180 даражага буриш учун деярли ҳайратланарли даражада қисқа муддатдек туюлади. Ташқи сиёсатда йўналишлар ўзгаришидан тортиб, бутун дунёдан товарларга божлар жорий этилишигача деярли ҳар куни Оқ уйдан чиққан янгиликлар жамоатчилик диққат марказида турибди.

“Қайси томонда бўлишингиздан қатъи назар, кўпчилик одамлар жуда кўп воқеалар содир бўлганини тан олади”, дейди Вашингтондаги Америка университети давлат бошқаруви ва сиёсат профессори Патрик Мэлоун “Deutsche Welle”га берган интервьюсида. 

Унинг таъкидлашича, Президент “албатта, бошиданоқ барча йўналишда фаол ҳаракат қилган”.

DW'нинг ёзишича, бунинг ортида муайян стратегия бор. АҚШ демократияси тамойилларига қарши қаратилган кескин чоралар ҳақидаги доимий хабарлар оқими сиёсий рақибларни “шокка тушириш” ва ҳаракатсиз ҳолатга келтиришни мақсад қилган. АҚШ фуқаролари эса янги курсга рози бўлмаган ҳолда, аввало ниманинг ўзига қарши норозилик билдиришни билмай қолган: Трампнинг иқлим ўзгаришини инкор қилиши ва нефть қазиб чиқаришни ошириш режаларими? Ёки ҳукумат федерал судьяларнинг аниқ буйруғига қарамай, муҳожирларни депортация қилганда ҳокимиятлар бўлинишининг бузилишими? Ёки ОАВ ва сўз эркинлигининг чекланиши, хоҳламайдиган ОАВларни Оқ уйга киритмаслик ва номақбул тадқиқотчилар ёки университетларнинг молиялашувини тўхтатишми?

Трампнинг иккинчи муддатдаги маъмурияти мамлакатни тарихдаги энг кескин даражада бўлиб юборди. Аммо у 2024 йил ноябрдаги сайловлар олди кампаниясида ўз тарафдорларига ваъда қилганларнинг қанчасини амалга оширди?

Украинадаги уруш: 24 соатда тинчликка эришиш

Трамп 2023 йил май ойида Нью-Ҳэмпширдаги тадбирда агар у сайланса, Украинадаги урушни қисқа муддатда тугатишини айтган эди. 

“Руслар ҳам, украинлар ҳам ўляпти. Мен уларнинг ўлишини тўхтатишни истайман, ва мен буни амалга ошираман, 24 соат ичида”, деган эди у.

Бироқ уруш ҳали ҳам давом этмоқда. “The Time” нашрига берган интервьюсида Трамп бу гапларини шўхлик билан айтганини тан олди. 

“Аниқки, одамлар мен буни айтганимда ҳазиллашганимни билишган, лекин шу билан бирга мен урушни тугатиш ниятида эканимни билдирган эдим”, деди у.

Аммо Трамп ҳам бир кунда урушга нуқта қўя олмаслигини тушуниб етди. АҚШ тинчликка эришиш устида иттифоқдошлари билан катта ҳамкорликсиз иш олиб бормоқда — ва Россия томонига Украинадан кўра яқинроқ турибди. Трамп Владимир Путин билан телефон орқали биринчи суҳбатидаёқ Россия агрессорининг талабларига жиддий имтиёзлар берди.

Бошқа томондан, Украина Президенти Владимир Зеленский эса Трамп ва унинг вице-президенти Жеймс Дэвид Вэнс томонидан “номиннатдорлик” учун танқидга учради. Украинага ҳарбий ёрдам тўхтатилди. Яқинда эса Трамп Киевни Қримни қайтариш позициясида қолгани учун танқид қилди, унингча, тинчлик учун Қримдан воз кечиш керак эди. Урушдан чарчаган украин халқи эса Трампнинг сиёсати қай тарзда бурилганини ҳайрат билан кузатмоқда.

Шунингдек, АҚШнинг Ғарбдаги ҳамкорларида ҳам ташвиш уйғонди. Трамп НАТО билан муносабатлар ҳақида бир неча бор шубҳаларини билдирди. У ҳатто, НАТОга аъзо бўлган ва унинг фикрича, мудофаа харажатларига етарлича маблағ сарфламаётган давлатлар Путиннинг ҳужумига учраса, АҚШ уларни ҳимоя қилмаслигини айтди. Кейинроқ у бу сўзларини рад этди, аммо Европада Америкага ишонч анча сусайгани маълум бўлди.

Иммиграция: “Қон тўккан жиноятчиларни ҳайдаш”

Иммиграция сиёсати Трампнинг сайловолди кампаниясидаги асосий мавзулардан бири бўлган. 2024 йил октябрда Нью-Йоркда ўтказилган тадбирда у сайловда ғалаба қозонса, АҚШ тарихидаги энг катта депортация дастурини бошлашга ваъда берган эди. Трамп қон тўккан жиноятчиларни қамоққа ташлаб, кейин уларни мамлакатдан иложи борича тез ҳайдашини айтган эди.

2025 йил февралида, Трамп ҳокимиятга келганидан кейинги биринчи тўлиқ ойда, АҚШ ҳукумати тахминан 11 минг мигрантни депортация қилди. Солиштириш учун, 2021 йил февралида, Жо Байден маъмуриятининг илк ойида тахминан 12 минг киши депортация қилинган эди. Аммо NBC News'нинг таъкидлашича, Трамп даврида Мексика чегараси орқали киришлар камайган.

“Трамп, албатта, иммиграцияни мураккаблаштирди. Кимдир буни ютуқ, кимдир эса Америка қадриятларига зид деб ҳисоблайди”, дейди профессор Мэлоун. 

Иқтисодиёт: “Америка қайтади”

Трамп ўз раҳбарлигида АҚШ иқтисодиёти парвоз қилади, деб ишонтирган эди. Унинг ваъдаларидан бири — “Американи яна ҳамёнбоп қилиш” эди — яъни нархлар тушиши керак эди. Ва бу, Украинадаги уруш масаласида бўлгани каби, президентликнинг биринчи кунидан бошланиши керак эди.

Айрим соҳаларда бу мақсадга эришилди. Масалан, бензин нархларида. Шунингдек, авиачипталар ва меҳмонхоналарда яшаш нархлари ҳам, инфляция каби, пасайди. Одатдаги яъни бензин ва озиқ-овқат нархларини ҳисобга олмаган ҳолдаги ўртача нархлар 2025 йил март ойида ўтган йилга нисбатан 2,8 фоизга ошди. “Associated Press”ахборот агентлигининг ёзишича, бу сўнгги тўрт йил ичидаги энг паст ўсиш кўрсаткичидир.

“Президентнинг сиёсати инфляцияни тияди. Савдода бўлаётган ўзгаришлар билан бирга олиб қаралганда, бу Америка қайтяпти, деган маънони англатади”, деганди CNBC телеканалига берган интервьюсида Дональд Трампнинг бош иқтисодий маслаҳатчиси Стивен Миран. 

Бироқ кўплаб америкаликлар учун супермаркетга бориш ҳали ҳам Трамп президентликка келган даврнинг бошидагидай қимматга тушмоқда. Икки нафар кишидан иборат оила учун ҳафталик озиқ-овқат харажатлари 150 доллардан ортиқ бўлиши мумкин.

Божлар: “Ачинарли даражада очиқ чегараларга барҳам бериш”

Сайловда ғалаба қозонгандан сўнг Трамп “ачинарли даражада очиқ чегаралар” сиёсати ва АҚШнинг савдо балансидаги танқисликка барҳам беришини эълон қилди. У ҳар бир савдо ҳамкоридан олинадиган бож миқдорига тенг божларни АҚШ томонидан жорий этишни режалаштирган эди. Бу ваъда апрель ойида амалга оширилди. Кўп ҳолларда АҚШ томонидан жорий этилган божлар ҳатто юқорироқ бўлди.

Бироқ бу айрим товарларни америкалик истеъмолчилар учун қимматлаштирди ва мавжуд савдо муносабатларини хавф остига қўйди. 

Pewinion Research Institute томонидан ўтказилган сўровга кўра, америкаликлар ҳозирги иқтисодий вазият ва мамлакатнинг келажагини февраль ойига — Трампнинг инаугурацияси ва божлар жорий этилишидан аввалги даврга нисбатан танқидийроқ баҳоламоқда. Аввалроқ сўровда иштирок этганларнинг 40 фоизи келаси йил февралигача иқтисодий вазият яхшиланишини кутган бўлса, 37 фоизи ёмонлашишини айтган. Аммо апрель ойига келиб, фақат 36 фоизи вазият яхшиланишини кутаётганини айтди, 45 фоизи эса у ёмонлашишини тахмин қилмоқда.

Ҳукуматда барқарорлик етишмаяпти

Баъзи бир ноаниқликлар шундан келиб чиқмоқдаки, Трамп маъмурияти божларни жорий қилгани каби тезлик билан бекор қилиб ёки тўхтатиб турмоқда. Америка университети профессори Мэлоуннинг таъкидлашича, бундай “тепа-паст” сиёсат ҳар қандай яхши ишлайдиган ҳукуматнинг асосий устуни — барқарорликка зарар етказади.

“Илк 100 кун ғала-ғовур ва шовқинга тўла ўтди, лекин бу тўлиқ тараққиёт дегани эмас”, дейди у. 

Трамп маъмурияти кўплаб сиёсатларни жорий қилди, кейин эса уларни бекор қилди. Бу, айниқса, божлар масаласида ва кўплаб вазирликларда штатлар қисқартирилишида ўз аксини топди. Аввал минглаб ходимлар ишдан бўшатилди. Бироз вақт ўтиб, авиация ёки ядровий хавфсизлик соҳасидаги айрим мутахассислар зарур экани маълум бўлгач, улар ишга қайта олинди.

“Бундай тарзда бошқариш жуда қийин. Ҳар қандай ҳукуматга изчиллик, прогноз қилиш мумкинлиги ва барқарорлик керак. Бизда эса ҳозир бу нарсалар йўқ”, дейди Мэлоун.