Tojikistonda “Yil qushi” aniqlandi

Cho‘l kakligi Tojikistonda rasman 2026 yil uchun “Yil qushi” deb tanlandi. Bu haqda “Asia-Plus” xabar berdi.

Milliy fanlar akademiyasida yillik ovoz berish natijalari e’lon qilindi. Ekologlarning fikricha, ushbu turni tanlashda mamlakatning cho‘l zonalarining noyob aholisi va ularni saqlash muammolariga e’tibor qaratish lozim.

Cho‘l kakligi (tojikcha chil yoki kabki zirak deb ataladi) qirg‘ovullar oilasiga mansub uyatchan va yashirin qush bo‘lib, O‘rta Osiyoning qurg‘oqchil hududlarida keng tarqalgan. Tojikistonda u faqat kamdan-kam uchraydi, birinchi navbatda, mamlakat janubi va g‘arbidagi cho‘l va yarim cho‘l hududlarida. Aholining aniq ma’lumotlari mavjud emas, hisoblash tartibsiz o‘tkaziladi, lekin ornitologlar cho‘l kakligining soni barqaror kamayib borayotganini qayd etmoqda.

Tabiiy yashash joylarining vayron bo‘lishi, o‘tlarning haddan tashqari ko‘payishi, qishloq xo‘jaligi yerlarining kengayishi va maxsus monitoring dasturlarining yo‘qligi turlar sonining kamayishiga sabab bo‘ladi. Shu bois, cho‘l kakligini milliy tabiatni muhofaza qilish kampaniyasiga kiritish muhim qadamdir.

Cho‘l kakligining tashqi ko‘rinishi qanday?

Cho‘l kakligi kichik, ixcham qush bo‘lib, gavdasi to‘q bo‘ladi. Uning uzunligi 30-35 santimetrga yetadi va odatda og‘irligi 300-450 grammdan oshmaydi.

Uning asosan qumli yoki kulrang-jigarrang rangi cho‘l landshaftiga qarshi ideal kamuflyajni ta’minlaydi. Qushning boshi ingichka quyuq chiziqlar va yengil yamoqlardan iborat bo‘lib, uni boshqa kaklik turlaridan ajratishga yordam beradi.

Cho‘l kakligi kalta, yumaloq qanotlari bilan juda yaxshi yuguradi: xavf tug‘ilganda u uchishdan ko‘ra, toshlar va butalar orasiga yashirinishni afzal ko‘radi. Uning ovozi yumshoq, erta tongda osongina eshitiladi.

U qayerda yashaydi?

Tojikistonda bu tur cho‘l va chala cho‘l zonalarida tekislik, tog‘ etaklari va tekis toshli platolarda uchraydi. Qush siyrak butalar, quruq o‘tlar va mo‘l-ko‘l qoplamali joylarni afzal ko‘radi.

Cho‘l kakligi zich chakalakzorlardan va nam joylardan qochadi. U borish qiyin bo‘lgan, aholi kam yashaydigan hududlarda yashaydi, bu, bir tomondan, insonning bevosita ta’siri xavfini kamaytiradi.

Nega u 2026 yil qushi sifatida tanlandi?

Tojikiston Fanlar akademiyasi cho‘l kakligi bir necha asosiy sabablarga ko‘ra tanlanganini ta’kidladi. Birinchidan, cho‘l ekotizimlarida yo‘qolib ketish xavfi ostida turgan turlarga e’tibor qaratish kerak edi, ular mamlakatda eng kam o‘rganilganlar qatorida qolmoqda.

Ikkinchidan, iqlimning tez o‘zgarishi qurg‘oqchil yashash joylariga kuchli ta’sir ko‘rsatadi, yashash joylarini qisqartiradi va turlarning yashash sharoitlarini yomonlashtiradi. Bundan tashqari, Tojikistonda hali ham cho‘l kakligi uchun keng qamrovli ilmiy monitoring dasturlari mavjud emas va aholining cho‘l faunasi duch kelayotgan muammolardan xabardorligi pastligicha qolmoqda.

Eslatib o‘tamiz, avvalroq Qozog‘istonda o‘laksaxo‘r kalxat 2025 yil qushi deb e’lon qilingandi. Bu qushlar hozirda jiddiy yo‘qolib ketish xavfi ostida va himoyaga muhtoj.