“Толибон” Афғонистонни боши берк кўчада ушлаб турибди – Роза Отунбоева

Инсон ҳуқуқлари масалалари бўйича тараққиётнинг йўқлиги Афғонистон ва халқаро ҳамжамият ўртасидаги муносабатларни боши берк кўчада ушлаб турган асосий омил бўлиб қолмоқда. Бу ҳақда кеча, 20 декабрь куни Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош котибининг Афғонистон бўйича махсус вакили Роза Отунбоева Хавфсизлик кенгаши йиғилишида айтиб ўтди. 

БМТнинг Афғонистондаги ёрдам миссиясини ҳам бошқарадиган Роза Отунбоева 2021 йил августида мамлакатда ҳокимиятни қўлга олган “Толибон” ҳаракати билан фаолроқ ҳамкорлик қилиш зарурлигини қайд этди.  

Унинг Хавфсизлик Кенгашига айтишича, Афғонистондаги инсон ҳуқуқлари билан боғлиқ вазият аёллар ва қизларга нисбатан тизимли камситиш, сиёсий норозилик ва сўз эркинлигини бостириш, ҳукуматда мазмунли озчилик вакилларининг йўқлиги, шунингдек, суд қарорисиз қатллар, ўзбошимчалик билан ҳибсга олишлар, қийноқлар ва шафқатсиз муомалалар билан тавсифланади.

Халқаро стандартларга мувофиқлиги

“Афғонистон томонидан ратификация қилинган БМТ шартномаларида белгиланган халқаро меъёр ва стандартларга риоя қилиш Бирлашган Миллатлар Ташкилотига аъзо бўлиш учун ажралмас шарт бўлиб қолади”, дейди Отунбоева. 

У март ойида қабул қилинган Хавфсизлик Кенгаши резолюциясига мувофиқ Афғонистондаги муаммоларни ҳал қилиш бўйича саъй-ҳаракатларнинг БМТ топшириғи билан мустақил баҳоланишини олқишлади. Махсус вакилнинг сўзларига кўра, де-факто афғон расмийлари, ҳатто тегишли фармонлар амалдаги шартнома мажбуриятларига зид бўлса ҳам, қизларнинг таълим олиши ва аёлларнинг иш билан таъминланишини тақиқлаш ички масала эканлигини таъкидлашда давом этмоқда. 

Диалог ва ўзаро таъсир

Отунбоеванинг айтишича, келажакдаги ҳар қандай ёндашув икки омилга таяниши керак: Афғонистон бўйича кучли халқаро консенсусга эришиш ва де-факто расмийларнинг халқаро ҳамжамият аъзолари билан мулоқотга киришиш истагидан кўпроқ фойдаланиш. 

“Биз 2021 йил августидан бери ўзаро муносабатларимиздан сабоқ олиш зарурлиги ҳақида тез-тез гаплашамиз. Менимча, сабоқлардан бири шундаки, алоқалар етарли эмас. Де-факто расмийлар билан кўпроқ тўғридан-тўғри ҳамкорлик қилиш керак”, дейди у. 

Минтақавий хавфсизлик билан боғлиқ хавотирлар

Отунбоеванинг айтишича, “Толибон” Афғонистонда умуман яхши хавфсизлик даражасини сақлаб қолишда давом этмоқда, портламаган ўқ-дорилар, айниқса, болалар ҳақида гап кетганда, асосий ташвиш бўлиб қолмоқда. 

Унинг таъкидлашича, Афғонистондаги шиа жамияти номутаносиб хавфга дуч келмоқда, сўнгги ойларда “Исломий давлат” зиммасига олган учта ҳужумда 39 аъзо ҳалок бўлган. Ҳиротда шиа уламоларига қаратилган мақсадли ҳужумларда 9 киши ҳалок бўлди. 

Айни пайтда минтақа давлатлари Афғонистондан келаётган эҳтимолий таҳдидлардан хавотирда. Отунбоеванинг айтишича, бу, айниқса, қўшни давлат расмийлари мамлакатдаги сўнгги йирик террорчилик ҳужумлари учун масъулиятни ўз зиммасига олган “Покистон Теҳрик-е Толибон” гуруҳини жиловлаш учун жуда кам иш қилганига амин бўлган Покистонга тегишли. 

Гуманитар инқироз

Афғонистон гуманитар ёрдамга жуда юқори даражада муҳтож бўлган мамлакат бўлиб қолмоқда, бу йил 29 миллион афғон ёрдамга муҳтож. Бу январь ойига нисбатан бир миллионга ва беш йил олдингига нисбатан 340 фоизга кўпдир. 

Октябрь ойида Ҳирот вилоятида юз берган учта кучли зилзиладан кейин минглаб оилалар ҳамон чодир ва вақтинчалик бошпаналарда яшамоқда ва Покистондан қайтган қочқинларнинг келиши вазиятни янада ёмонлаштириши мумкин. 

Сўнгги ойларда маҳаллий ва халқаро гуманитар ташкилотларда ёки БМТда ишлаётган аёлларга нисбатан қўшимча тақиқ ёки чекловлар жорий этилмаган бўлса-да, Толибон уларнинг ролини чеклашга янги уринишлар қилди, жумладан, уларни бундай ташкилотлардаги раҳбарлик лавозимларидан четлаштириш бўйича ёзма сўровлар юборилган.