“Tolibon” Afg‘onistonni boshi berk ko‘chada ushlab turibdi – Roza Otunboyeva

Inson huquqlari masalalari bo‘yicha taraqqiyotning yo‘qligi Afg‘oniston va xalqaro hamjamiyat o‘rtasidagi munosabatlarni boshi berk ko‘chada ushlab turgan asosiy omil bo‘lib qolmoqda. Bu haqda kecha, 20 dekabr kuni Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibining Afg‘oniston bo‘yicha maxsus vakili Roza Otunboyeva Xavfsizlik kengashi yig‘ilishida aytib o‘tdi. 

BMTning Afg‘onistondagi yordam missiyasini ham boshqaradigan Roza Otunboyeva 2021 yil avgustida mamlakatda hokimiyatni qo‘lga olgan “Tolibon” harakati bilan faolroq hamkorlik qilish zarurligini qayd etdi.  

Uning Xavfsizlik Kengashiga aytishicha, Afg‘onistondagi inson huquqlari bilan bog‘liq vaziyat ayollar va qizlarga nisbatan tizimli kamsitish, siyosiy norozilik va so‘z erkinligini bostirish, hukumatda mazmunli ozchilik vakillarining yo‘qligi, shuningdek, sud qarorisiz qatllar, o‘zboshimchalik bilan hibsga olishlar, qiynoqlar va shafqatsiz muomalalar bilan tavsiflanadi.

Xalqaro standartlarga muvofiqligi

“Afg‘oniston tomonidan ratifikatsiya qilingan BMT shartnomalarida belgilangan xalqaro me’yor va standartlarga rioya qilish Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a’zo bo‘lish uchun ajralmas shart bo‘lib qoladi”, deydi Otunboyeva. 

U mart oyida qabul qilingan Xavfsizlik Kengashi rezolyutsiyasiga muvofiq Afg‘onistondagi muammolarni hal qilish bo‘yicha sa’y-harakatlarning BMT topshirig‘i bilan mustaqil baholanishini olqishladi. Maxsus vakilning so‘zlariga ko‘ra, de-fakto afg‘on rasmiylari, hatto tegishli farmonlar amaldagi shartnoma majburiyatlariga zid bo‘lsa ham, qizlarning ta’lim olishi va ayollarning ish bilan ta’minlanishini taqiqlash ichki masala ekanligini ta’kidlashda davom etmoqda. 

Dialog va o‘zaro ta’sir

Otunboyevaning aytishicha, kelajakdagi har qanday yondashuv ikki omilga tayanishi kerak: Afg‘oniston bo‘yicha kuchli xalqaro konsensusga erishish va de-fakto rasmiylarning xalqaro hamjamiyat a’zolari bilan muloqotga kirishish istagidan ko‘proq foydalanish. 

“Biz 2021 yil avgustidan beri o‘zaro munosabatlarimizdan saboq olish zarurligi haqida tez-tez gaplashamiz. Menimcha, saboqlardan biri shundaki, aloqalar yetarli emas. De-fakto rasmiylar bilan ko‘proq to‘g‘ridan-to‘g‘ri hamkorlik qilish kerak”, deydi u. 

Mintaqaviy xavfsizlik bilan bog‘liq xavotirlar

Otunboyevaning aytishicha, “Tolibon” Afg‘onistonda umuman yaxshi xavfsizlik darajasini saqlab qolishda davom etmoqda, portlamagan o‘q-dorilar, ayniqsa, bolalar haqida gap ketganda, asosiy tashvish bo‘lib qolmoqda. 

Uning ta’kidlashicha, Afg‘onistondagi shia jamiyati nomutanosib xavfga duch kelmoqda, so‘nggi oylarda “Islomiy davlat” zimmasiga olgan uchta hujumda 39 a’zo halok bo‘lgan. Hirotda shia ulamolariga qaratilgan maqsadli hujumlarda 9 kishi halok bo‘ldi. 

Ayni paytda mintaqa davlatlari Afg‘onistondan kelayotgan ehtimoliy tahdidlardan xavotirda. Otunboyevaning aytishicha, bu, ayniqsa, qo‘shni davlat rasmiylari mamlakatdagi so‘nggi yirik terrorchilik hujumlari uchun mas’uliyatni o‘z zimmasiga olgan “Pokiston Tehrik-ye Tolibon” guruhini jilovlash uchun juda kam ish qilganiga amin bo‘lgan Pokistonga tegishli. 

Gumanitar inqiroz

Afg‘oniston gumanitar yordamga juda yuqori darajada muhtoj bo‘lgan mamlakat bo‘lib qolmoqda, bu yil 29 million afg‘on yordamga muhtoj. Bu yanvar oyiga nisbatan bir millionga va besh yil oldingiga nisbatan 340 foizga ko‘pdir. 

Oktyabr oyida Hirot viloyatida yuz bergan uchta kuchli zilziladan keyin minglab oilalar hamon chodir va vaqtinchalik boshpanalarda yashamoqda va Pokistondan qaytgan qochqinlarning kelishi vaziyatni yanada yomonlashtirishi mumkin. 

So‘nggi oylarda mahalliy va xalqaro gumanitar tashkilotlarda yoki BMTda ishlayotgan ayollarga nisbatan qo‘shimcha taqiq yoki cheklovlar joriy etilmagan bo‘lsa-da, Tolibon ularning rolini cheklashga yangi urinishlar qildi, jumladan, ularni bunday tashkilotlardagi rahbarlik lavozimlaridan chetlashtirish bo‘yicha yozma so‘rovlar yuborilgan.