Сурия учун катта бурилиш: Трамп аш-Шара билан Оқ уйда учрашади

Бугун, 10 ноябрь куни АҚШ Президенти Дональд Трампнинг Сурия муваққат президенти Аҳмад аш-Шара билан Оқ уйдаги учрашуви мамлакатнинг халқаро изоляциядан чиқишидаги тарихий бурилиш нуқтаси сифатида баҳоланмоқда.

Бу – Сурия президентининг Оқ уйга биринчи расмий ташрифи бўлади. Учрашув Трамп ва аш-Шара ўртасидаги илк мулоқотдан олти ой ўтгач, Саудия Арабистонида бўлиб ўтган саммитдан кейин амалга ошмоқда. Бир неча кун аввал Вашингтон аш-Шарани “жаҳон миқёсида махсус белгиланган террорист”лар рўйхатидан чиқарганини маълум қилди.

42 ёшли Аҳмад аш-Шара ўтган йили ҳокимиятни қўлга олган эди – унинг қўшинлари Сурия шимоли-ғарбидаги анклавдан тезкор ҳужум бошлаб, 8 декабрь куни узоқ йиллар ҳукмронлик қилган Башар Асад режимини ағдарган.

Шундан бери Суриянинг минтақавий йўналиши кескин ўзгарди: мамлакат Эрон ва Россия таъсиридан узоқлашиб, Туркия, араб кўрфази давлатлари ҳамда Вашингтон билан яқинлашмоқда.

Бугунги музокараларда хавфсизлик масалалари асосий мавзулардан бири бўлиши кутилмоқда. АҚШ Сурия ва Исроил ўртасида хавфсизлик келишуви бўйича музокараларда воситачилик қилмоқда, шунингдек, “Reuters” хабарига кўра, Вашингтон Дамашқ яқинидаги ҳарбий аэродромда ўз базаcини ташкил этишни режалаштирмоқда.

Шунингдек, Сурия ИШИДга қарши АҚШ бошчилигидаги коалицияга қўшилиши кутилмоқда. Бу ҳақдаги расмий баёнот 10 ноябрь куни Оқ уйдаги учрашувда эълон қилиниши мумкин.

Санкциялар бўйича сўнгги тўсиқ

Учрашув арафасида Дональд Трамп Оқ уйда журналистларга “Сурия бўйича жуда катта илгарилашларга эришилганини” маълум қилди.

“Менимча, у (аш-Шара) жуда яхши ишлаяпти. Бу жуда қийин минтақада жойлашган мамлакат, у эса кучли иродали инсон, лекин мен у билан жуда яхши тил топишдим”,  деди Трамп.

Трамп ва аш-Шара май ойида Ар-Риёдда учрашгач, АҚШ Президенти Сурияга нисбатан барча санкцияларни бекор қилишини эълон қилган эди.

Бироқ энг оғир чоралар – “Цезар санкциялар акти” – Конгресс томонидан бекор қилиниши лозим. Оқ уй ва Давлат департаменти 2025 йил тугамасидан аввал бу санкцияларни олиб ташлашни очиқ қўллаб-қувватлаган, аммо мутахассислар ҳукумат фаолиятининг вақтинча тўхташи (shutdown) бу жараённи кечиктириши мумкинлигини айтмоқда.

Аш-Шара Конгрессда ушбу қонунни бекор қилиш учун фаол равишда чиқиш қилиши кутилмоқда. Бу 14 йиллик урушдан вайрон бўлган мамлакатга халқаро инвестицияларни жалб қилиш ва иқтисодий тикланиш жараёнини тезлаштиришга ёрдам беради. Жаҳон банки баҳолашича, Сурияни қайта тиклаш учун 200 миллиард доллардан ортиқ маблағ талаб этилади.

Шу билан бирга, мамлакатдаги ижтимоий тузилма ҳали ҳам синовдан ўтмоқда. Асад режими ағдарилганидан бери юз берган навбатдаги мазҳабий зўравонлик тўлқинлари 2,500 дан зиёд одамнинг ҳалок бўлишига сабаб бўлди. Бу эса фуқаролик уруши яраларини яна чуқурлаштирди ва янги ҳокимиятнинг барча сурияликлар номидан бошқариш қобилиятини савол остида қолдирди.

Кескин бурилишлар

Аш-Шаранинг шахсий тақдири ҳам унинг мамлакатидаги ўзгаришлар каби ҳайратланарли. У 2003 йилдаги АҚШ бошчилигидаги Ироқка босқин пайтида “Ал-Қоида” сафларига қўшилган ва бир неча йилни АҚШнинг Ироқдаги қамоқхоналарида ўтказган. Кейин у Сурияга қайтиб, Асад режимига қарши исёнчилар сафига қўшилган.

2013 йилда АҚШ аш-Шарани, ўшандаги номи билан Абу Мухаммад ал-Жўлоний сифатида, “Ал-Қоида” билан боғлиқлиги учун террорист деб эълон қилди. У 2016 йилда бу ташкилот билан алоқаларни узди ва Суриянинг шимолий-шарқий ҳудудларида ўз таъсирини мустаҳкамлади.

АҚШ 2024 йил декабрида аш-Шара бошига қўйилган 10 миллион долларлик мукофотни бекор қилди. Ўтган ҳафта эса БМТ Хавфсизлик Кенгаши аш-Шара ва Сурия ички ишлар вазири Анас Хаттабга нисбатан жорий этилган терроризмга оид санкцияларни олиб ташлади.

БМТ қарори ортидан Буюк Британия ва АҚШ ҳам уларга нисбатан жорий қилинган санкцияларни бекор қилди. Вашингтонда бу қадам уларни “Жаҳон миқёсида махсус белгиланган террорчилар” рўйхатидан чиқаришни ҳам ўз ичига олди.

“Аш-Шаранинг Вашингтонга ташрифи бу пайтдаги улкан геосиёсий ўзгаришларнинг рамзидир. Сурия Эрон таъсиридаги давлатдан АҚШ етакчилигидаги лагер аъзосига айланди. Аш-Шаранинг ўзи эса қидирилаётган террористдан терроризмга қарши курашдаги ҳамкорга айланди. Албатта, бу янги сиёсий тажриба ҳали нозик босқичда ва озчилик ҳамда инсон ҳуқуқларига оид жиддий хавотирлар сақланиб қолмоқда. Бироқ Сурия президентининг тарихда илк бор Вашингтонга ташрифи – мамлакат тўғри йўлга киришидан дарак берувчи умидли лаҳза ҳисобланади”, деди Нью-Йоркдаги Eurasia Group'нинг Яқин Шарқ ва Шимолий Африка бўйича раҳбари Фирас Мақсад.