Коинот-2025: йил давомида фазода нималар кузатилди? (фоторепортаж)

Коинот инсоният учун ҳамиша сирли ва қизиқ жумбоқ бўлиб келган. Илм-фан тараққий этгани сари, уни ўрганишга бўлган интилиш ҳам кучайди. Тугаб бораётган 2025 йилда ҳам олимлар фазони қизғин кузатиб борди ва телескоплар ёрдамида бир биридан қизиқ тасвирларни тарихга муҳрлади. 2025 йил охирига етиб боарар экан, халқаро нашрлар шундай расмларни эълон қилди.

Webb телескопи томонидан олинган юқоридаги суратда янги шаклланаётган юлдуздан чиққан оқим тасвирланган. Ушбу Herbig–Haro объекти (HH 49/50)га “космик торнадо” лақаби берилган.

Газ ва чангдан иборат бу устун тепасида гўё галактика бордек кўринади, аммо аслида у галактика миллиардлаб ёруғлик йиллари узоқда жойлашган.

Herbig–Haro объектлари — яқин атрофда шаклланаётган юлдуздан (бу ҳолатда кадрнинг пастки ўнг томонида, кўринмайди) отилиб чиққан реактив оқимлар натижасида ҳосил бўлади. Бу оқимлар зичроқ модда қатламига урилиб, зарба тўлқинларини келтириб чиқаради. Суратдаги оловранг ва қизил рангдаги тўлқинсимон тузилмалар зарба тўлқинлари таъсирида қизиб, кейин совиш жараёнида кўрина бошлайди – Webb телескопи уларни кўринадиган ва инфрақизил тўлқин узунликларида чиққан нурланиш орқали қайд этади.

James Webb телескопи томонидан олинган ушбу тасвир сайёравий туманлик – NGC 1514 нинг ўрта инфрақизил диапазондаги янги кўринишини намоён этади. Марказда жуфт юлдуз жойлашган бўлиб, улардан бири ҳаёт циклининг охирига яқинлашар экан, ўзининг чанг ва газ қатламларини фазога сочиб юборган.

Бу туманлик камида XIX аср охирларидан бери кузатиб келинади.

Дунёдаги энг қудратли рентген телескопи – Chandra X-ray Observatory томонидан олинган ушбу тасвирда Cygnus Loop, яъни “Парда туманлиги” акс этган. Бу улкан юлдуз портлаб ҳалок бўлганидан кейин қолган супернова қолдиғидир.

Тақдим этилган 3D модель портлаш натижасида юзага келган зарба тўлқинининг юлдузлараро муҳитдаги якка ҳолдаги чанг ва газ булути билан ўзаро таъсирини кўрсатувчи симуляция асосида яратилган. Бу муҳит юлдузлар орасида жойлашган моддалардан иборат.

Янги қайта ишланган ушбу тасвир совуқ газ ва чангдан иборат, баландлиги 9,5 ёруғлик йилига тенг бўлган улкан устунни янги ракурсдан намоён этади. У катта Бургут туманлиги (Eagle Nebula), ёки Messier 16 таркибий қисми ҳисобланади.

Бургут туманлиги Сомон йўли галактикасининг чангли булутлари ҳайкалсимон шаклга эга бўлиши билан машҳур бўлган кўплаб туманликларидан биридир. Туманликлар ёш юлдузлардан чиқадиган кучли нурланиш ва юлдуз шамоллари таъсирида ана шундай ғаройиб шаклларга киради.

James Webb космик телескопи юлдузлар туғилиши жараёнини акс эттирган ушбу ёрқин манзарани тасвирга олди. Унда Чаён (Scorpius) буржида жойлашган, Ердан тахминан 5 500 ёруғлик йили масофадаги яқин Қисқичбақа туманлиги (Lobster Nebula) марказидаги ёш юлдузлар тўплами — Pismis 24 акс этган.

Ушбу ҳудуд фаол юлдузлар “боғчаси” бўлиб, улкан юлдузлар туғилаётган Ерга энг яқин масканлардан бири ҳисобланади. Pismis 24 катта ва оғир юлдузларни ўрганиш учун ноёб имконият беради. Унинг яқинлиги туфайли бу ҳудуд ёш, жуда иссиқ юлдузларнинг хусусиятлари ва улар қандай ривожланишини тадқиқ этиш учун энг қулай жойлардан бири саналади.

NASA’нинг Juno космик аппарати томонидан 32 минг мил баландликдан олинган Юпитер сайёрасининг жанубий қутбининг батафсил тасвири. Овал шаклдаги тузилмалар диаметри 600 милгача етадиган циклонлардир.

JunoCam асбоби ёрдамида учта алоҳида орбита давомида олинган бир нечта тасвирлар бирлаштирилиб, кундуз ёритилган барча ҳудудлар қамраб олинган, ранглар кучайтирилган ва стереографик проекция қўлланилган.

Webb, Hubble, Chandra ва XMM-Newton телескопларидан олинган маълумотлар ва кузатувлар бирлаштирилган тасвирда чуқур космос ҳудуди кўрсатилган. Ушбу галактика гуруҳи, кайфияти бўйича, Ҳудуддаги вақт ҳисобланганда, 6,5 миллиард йиллик даврдаги ҳолатида акс этган, бу унинг ҳозирги ёшига нисбатан бироз камроқ.

Галактика гуруҳларини ўрганиш, алоҳида галактикаларнинг қандай қилиб галактика кластерларини – космосдаги энг йирик гравитация билан боғланган тузилмаларни – шакллантиришини тушуниш учун жуда муҳим ҳисобланади.

Ушбу тасвир Hubble космик телескопидан олинган, янги фильтрлар ва қайта ишлаш усуллари билан кўрсатилган. Унда спирал галактика Messier 77 (шунингдек, Squid Galaxy номи билан ҳам маълум) акс этган. У Кетус созулмаси (Cetus — Кит)да жойлашган бўлиб, Ердан 45 миллион ёрқинлик йили масофада жойлашган.

Squid Galaxy номи яқинда пайдо бўлган ва галактика диск атрофида илдизлар каби эгилган узун, ипли структурадан келиб чиққан.

Чандра рентген телескопи томонидан олинган тасвирда NGC 1068 кўрсатилган, бу нисбатан яқин спирал галактика бўлиб, марказида Млечный Путь галактикаси марказий қора туйнукдан икки баробар оғир қора туйнук мавжуд.

NGC 1068 марказий қора туйнукдан соатига миллион мил масофада шамол тарқалмоқда ва галактика марказини рентген нурларида ёритмоқда.

Жеймс Вебб телескопи томонидан олинган янги тасвирда Lynds 483 юлдуз тизими кўрсатилган. Ушбу тасвирда шаклланаётган икки юлдуз кўринмоқда, улар газ ва чангнинг оқишига сабаб бўлмоқда.

Икки протоюлдуз чарҳли соат шаклидаги марказда жойлашган бўлиб, совуқ газ ва чангдан ташкил топган қаттиқ горизонтал диск ичида.

Жеймс Вебб телескопи томонидан олинган янги тасвирда NGC 6072 планетар туманлиги нормал ҳолатига қараганда асимметрик кўринишда кўрсатилган. Бу, эҳтимол, юлдуз тизими — икки юлдуз бир-бир атрофида айланиши билан боғлиқ.

Хусусан, иккинчи юлдуз қарийблаган юлдуз билан ўзаро таъсирда бўлиб, унинг ташқи газ ва чанғ қатламларини олиб ташлашига сабаб бўлмоқда. Планетар туманлик — ҳаётининг охирида юлдуздан чиқарилган газ ва чанғдан ташкил топган объект (Қуёш каби юлдузлар учун ҳам мос).

Одатда бу турдаги туманликлар айланма, эллиптик ёки иккиполяр шаклда бўлади, лекин баъзилари стандартдан четга чиқади.

Жеймс Вебб телескопи томонидан олинган тасвирда Cat’s Paw (Мушук панжаси) туманлиги кўрсатилган. Бу маҳаллий юлдузлар пайдо бўлаётган ҳудуд бўлиб, газ, чанғ ва ёш юлдузлардан ташкил топган.

Тасвир марказида (шунингдек, юқори ўнгдаги тухум шаклидаги ҳудудда) қизил-ожиз тўпчалар кўриниб туради – бу ерда ҳали ҳам катта юлдузлар пайдо бўлиши жараёни давом этмоқда.