Исроил-Эрон уруши нефть ва газ секторига жиддий зарар етказяпти

Исроил ва Эрон ўртасидаги зиддият кучайган дастлабки кунларида икки давлатдаги муҳим энергетика инфратузилмалари ҳам зарар кўрди. Энг ёмон сценарийлар ҳали амалга ошмаган бўлса-да, уруш икки мамлакатда ҳам энергия ишлаб чиқариш ва экспортга сезиларли таъсир кўрсатди. Бу ҳақда бугун, 17 июнь куни “Reuters” хабар берди.

13 июнь куни Исроил Эронга қарши мислсиз ҳаво ҳужумларини амалга оширгач, халқаро бозорда эталон ҳисобланган Brent нефти нархи 7% га кўтарилиб, баррель учун 74 доллардан ошиб кетди. Бу ҳужумларга жавобан Эрон юзлаб баллистик ракеталарни Исроилга йўллади.

Шундан бери ҳар икки мамлакатда айрим энергетика объектлари зарбага учради ва бу ишлаб чиқаришда жиддий узилишларга олиб келди. Бироқ кеча, 16 июнь куни нефть нархи бироз пасайди, чунки ҳар икки томон ҳозирча энг сезгир энергия инфратузилмалари ва етказиб бериш йўлларини нишонга олмаётгани маълум бўлди. Шунингдек, Эрон оралиқда ўт очишни тўхтатиш бўйича воситачилик таклифини ўрганаётгани ҳақида хабар тарқалди.

Инвесторлар эътибор марказида Яқин Шарқдаги Эрон ва Уммон ўртасида жойлашган Ҳурмуз бўғози турибди. Бу тор ва муҳим денгиз йўли орқали ҳар куни тахминан 18-19 миллион баррель нефть хомашёси ва ёнилғи ўтади. Бу — дунё истеъмолининг деярли 20%ини ташкил қилади. Қатар ва БААдан жами 85 миллион тонна суюлтирилган газ ҳам ўтган йили шу ер орқали экспорт қилинган — бу жаҳон эҳтиёжининг тахминан 20%и демакдир.

Агар ушбу бўғоз орқали денгиз фаолияти тўхтаса, бу нефть ва газ бозорларига катта зарба бўлади ва нархлар қимматлаб, ҳатто уч хонали рақамлар кўринишига чиқиши мумкин.

Ҳали бундай “қиёмат” сценарийси юз бермаган бўлса-да, Эрон ва Исроил энергетика соҳаларидаги узилишлар сезиларли бўлди.

Энг жиддий натижалардан бири шундаки, Эроннинг нефть экспорти деярли тўхтаган. Kpler аналитик ширкати маълумотларига кўра, бу ҳафта Эрондан чиқарилиши кутилган нефть хомашёси ва конденсат миқдори кунига 102,000 баррелни ташкил этади. Бу эса 2025 йил бошидан бери ҳафталик ўртача 1,7 миллион баррелдан анча кам.

Эрон экспортининг 90%и юбориладиган Харг оролидан 13 июнь кунидан бери ҳеч қандай танкер чиқмаган. LSEG сунъий йўлдош маълумотларига кўра, 16 июнь куни орол яқинида танкер кўринмаган.

Шу билан бирга, Kpler маълумотларига кўра, Эрон қўлтиқ ташқарисидаги танкерларда 27,5 миллион баррель нефть захирасини сақлаяпти. Бу билан мамлакат бир неча ҳафта давомида экспортни давом эттириши мумкин.

АҚШ Энергетика маълумотлари бошқармасига кўра, 2025 йил давомида Эрон кунига ўртача 3,4 миллион баррель нефть хомашёси  ва яна 1,3 миллион баррель конденсат ишлаб чиқарган. Унинг асосий харидори Хитой ҳисобланади.

Эрон газ ва конденсати

Исроил бевосита Эроннинг айрим энергетика инфратузилмасига ҳам зарба берди. 14 июнь куни Эрон Яқин Шарқдаги South Pars газ конида газ ишлаб чиқаришни қисман тўхтатди. Бу Исроилнинг Эрон нефть-газ соҳасига қаратилган биринчи ҳужуми бўлиши мумкин.

South Pars — Қатар билан шерикликдаги дунёдаги энг йирик газ кони бўлиб, кунига тахминан 610 миллион куб метр табиий газ ишлаб чиқаради. Бу Эрон умумий газ ишлаб чиқаришининг тахминан 80%ини ташкил этади. Қатар томонидан назорат қилинадиган қисми — North Field — мамлакатнинг катта суюлтирилган газ саноати учун асосий манбадир.

Бу кон кунига 700,000 баррелгача конденсат — енгил нефть маҳсулоти — ишлаб чиқаради. Бу маҳсулот ёнилғи ва нефтехимия маҳсулотлари ишлаб чиқаришда хомашё сифатида фойдаланилади. 2017 йилда фаолият бошлаган Persian Gulf Star конденсатни қайта ишлаш заводи бу маҳсулотнинг 420,000 баррелини қайта ишлаш қувватига эга.

South Pars конидаги зарар кўлами номаълум бўлса-да, жиддий муаммолар конденсат ишлаб чиқаришга таъсир қилиши мумкин.

Бундан ташқари, Исроил Теҳрон яқинидаги Shahr нефтни қайта ишлаш заводи ҳамда пойтахт атрофидаги бир неча ёнилғи омборларига зарба берган. Бу ҳужумларнинг тўлиқ таъсири ҳозирча номаълум.

Исроилдаги узилишлар

Уруш Исроилнинг энергетика соҳасига ҳам жиддий таъсир кўрсатди. 13 июнь куни Исроил ўзининг учта денгиздаги табиий газ конларидан иккитасини — Chevron томонидан бошқариладиган Leviathan ва Energean компаниясининг Karish конларини ёпиб қўйди. Бу мамлакатнинг газ таъминотини деярли учдан икки қисмга камайтирди.

Ҳозирча Tamar кони ишлаб чиқаришни давом эттирмоқда, бироқ Исроил ўз электр станцияларида табиий газ ўрнига кўмир ва мазут ишлатишга мажбур бўлади.

Бу таъминот узилишлари Исроилнинг газ экспортига катта таъсир кўрсатди. Leviathan 2024 йилда 11.33 миллиард куб метр газ ишлаб чиқарган, унинг асосий қисми Миср ва Иорданияга экспорт қилинган.

Joint Organisations Data Initiative (JODI) маълумотларига кўра, Исроил гази Миср истеъмолининг тахминан 15-20%ини ташкил этади. Исроилдан газ таъминоти узилиши туфайли 13 июнь куни Мисрдаги ўғит ишлаб чиқарувчи заводлар фаолияти тўхтатилди.

Ниҳоят, 16 июнь куни Исроилнинг иккита нефть қайта ишлаш заводидан бири бўлган ORL (Ҳайфада жойлашган) барча инфратузилмаларини ёпганини эълон қилди. Бунинг сабаби — Эрон ракеталари натижасида бу объектдаги буғ ва электр энергияси ишлаб чиқарадиган станция жиддий шикастланган.

Ҳозирги кунда Исроил ва Эрон ўртасида зарбалар алмашиниши қанча давом этиши номаълум. Агар яқин вақт ичида ўт очишни тўхтатиш бўйича келишувга эришилса, энергетика бозоридаги таъсир нисбатан чекланган бўлиши мумкин. Аммо уруш бир неча кунда шиддат билан кучайгани боис, энг ёмон сценарийни ҳам бутунлай истисно қилиб бўлмайди.