“Инсоният хавф остида”. Келажакда қандай табиат офатлари кузатилиши мумкинлиги айтилди

Бугун, 28 февраль куни Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Иқлим ўзгариши бўйича ҳукуматлараро махсус комиссияси (ИЎБҲМК) иқлим инқирозининг таъсири ва ортиб бораётган хавфларни бартараф этиш учун ҳозир ҳаракат қилиш муҳимлиги ҳақида йирик ҳисоботини эълон қилади.  

Унда таъсирлар, мослашиш ва заифликка эътибор қаратган ҳолда, иқлим таъсиридан дунёнинг барча қисмларида қандай зарар кўрилаётгани ва кучлироқ чоралар кўрилмаса, қандай қилиб кўпроқ одамлар ҳалок бўлиши ва тирикчилик воситалари йўқ қилиниши ҳақида батафсил маълумот берилиши кутилмоқда.

Ҳисобот ушбу хавфларни бартараф этиш ва дунё минтақалари, шаҳарлар ва бошқа яшаш жойларига хос бўлган заифликларни минималлаштириш учун муаммолар ва ечимларни кўриб чиқади. Сиёсатчилар учун хулоса табиий, ижтимоий ва иқтисодий фанларнинг энг яхши олимлари томонидан олиб борилган маълумотлар ва сўнгги тадқиқотларга асосланган. 67 мамлакатдан 270 дан ортиқ олимлар ҳисоботга ўз ҳиссаларини қўшган, ушбу ҳисобот ҳар олти-етти йилда чоп этиладиган туркумнинг бир қисмидир. 

Жорий ҳисоботлар серияси иқлим сиёсати, қарорлар ва ҳаракатлар учун глобал асос бўлган 2015 йилда Иқлим ўзгариши бўйича Париж келишуви қабул қилинганидан бери биринчисидир. 

Иқлим ўзгаришининг таъсири, мослашиш ва заифлик ҳақида нималарни биламиз? 

Агар ушбу ўн йилликда карбонат ангидрид ва бошқа иссиқхона газлари кескин камаймаса, ХХI асрда глобал исиш ошиб кетади. Ҳаракатсизлик деганда иқлим тизимида катта ўзгаришлар, жумладан, иссиқлик тўлқинларининг частотаси ва интенсивлиги, ўрмон ёнғинлари, бўронлар, тропик циклонлар, қурғоқчилик, музликларнинг эриши, қор қоплами ва доимий музликларнинг эриши, денгиз сатҳининг кўтарилишига олиб келадиган янада исиш тушунилади.

Бутунжаҳон метеорология ташкилоти маълумотларига кўра, сўнгги 20 йил ичида дунё аҳолисининг ярмидан кўпи, тахминан 4,5 миллиард киши об-ҳаво билан боғлиқ йирик табиий офатни бошидан кечирган. Бундан ташқари, 2021 йил рекорд даражадаги еттинчи энг иссиқ йил бўлган, ўртача глобал ҳарорат саноатгача бўлган даражадан тахминан 1,11 (± 0,13) даража юқори.

Заифлик: ҳалокатли зарбалар, доимий зарар 

“Иқлим ўзгариши аллақачон ҳаётни йўқ қилмоқда, биологик хилма-хилликни йўқ қилмоқда ва бу сайёрадаги инсоният келажагига зарар етказмоқда”, дейди Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Иқлим ўзгариши бўйича доиравий конвенцияси ижрочи котиби Патрисия Эспиноса.

Сўнгги йилларда кўплаб ҳисоботларда вайронагарчилик ва ҳатто ғойиб бўлиш ҳақидаги даҳшатли хабарлар мавжуд. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Гуманитар масалалар бўйича бошқармаси экстремал иқлим ҳодисалари туфайли дунё бўйлаб 34 миллион киши тўйиб овқатланмаётгани, об-ҳаво билан боғлиқ табиий офатлар 2019 йилнинг ўзида 140 та мамлакатда деярли 25 миллион киши уй-жойини тарк этишга мажбур қилгани ҳақида огоҳлантирган.

Таъкидланишича, Африкага глобал чиқиндиларнинг 2-3 фоизи тўғри келади, аммо иқлим ўзгариши 2030 йилга бориб 118 миллион энг камбағал африкаликларни қурғоқчилик, сув тошқини ва иссиқлик тўлқинлари хавфи остида қолдириши мумкин.

Қайд этилишича, иқлим ўзгариши кенг миқёсда, тез, шиддатли ва қайтарилмас ҳолга келиши билан ҳар бир экотизим заиф бўлиб қолади.

“Иқлим ўзгаришининг оқибатлари аллақачон кўзга ташланмоқда. Биз бу ҳолатни бутун дунёда кузатдик”, дейди ЖСТ Бош котиби Петтери Таалас. 

Мослашув: реакция билдириш эмас, ҳаракат қилиш вақти 

Таъкидланишича, мослашиш деганда экологик, ижтимоий ёки иқтисодий тизимларни мослаштириш тушунилади, бу эса иқлим ўзгаришининг реал ёки кутилаётган таъсирига жавоб қайтаришга ёрдам беради.

Мослашув эрта огоҳлантириш тизимлари ва қурғоқчиликка чидамли экинлардан тортиб, алоқа тизимлари, бизнес операциялари ва давлат сиёсатини қайта лойиҳалашгача бўлган муайян муаммоларга хос бўлган бир қатор ечимларни ўз ичига олади. Яхшиланган об-ҳаво прогнозлари ва эрта огоҳлантириш тизимларининг ўзигина 23 000 кишининг ҳаётини сақлаб қолиши ва йилига 162 миллиард доллар даромад келтириши мумкин.

Иқлим ўзгариши қанчалик тез содир бўлса ва мослашиш бўйича ҳаракатлар қанчалик узоқ давом этса, мослашиш ҳаракатлари шунчалик қийин ва қимматга тушиши мумкин. Хабарда айтилишича, дунё иқлимга мослашиш борасида секинлик билан ривожланмоқда.