Гулнора Каримованинг яна бир гигант компания билан коррупцион схемаси фош этилди

Скандинавия телекоммуникация компанияси TeliaSonera ва Ўзбекистоннинг Биринчи Президенти Ислом Каримовнинг тўнғич қизи – собиқ Фонд форум васийлик кенгаши раиси Гулнора Каримованинг коррупцион муносабатлари тўғрисида янги фактлар аниқланди. 2013 йилда сохта шартномалар асосида Каримованинг тузилмалари ҳисоб рақамига 20 миллион доллар ўтказилган, бундан ташқари, Хитойнинг ZTE ускуналари ишлаб чиқарувчиси TeliaSonera шўба корхонасидан шартномалар олишга умид қилиб, воситачи сифатида иш олиб борган.

TeliaSonera ва Гулнора Каримова ўртасидаги коррупцион муносабатларнинг янги фактлари

Халқаро коррупция ва ташкилий жиноятчиликни ўрганиш маркази (OCCRP) Швециянинг SVT телеканали билан биргаликда швед-фин телекоммуникация компаниясининг Ўзбекистондаги TeliaSonera (ҳозирги Telia) компаниясининг коррупцион фаолияти бўйича янги текширув ўтказди. Гап TeliaSonera томонидан Ўзбекистоннинг Биринчи Президенти Ислом Каримовнинг қизи Гулнора Каримовага тегишли бўлган Ucell уяли алоқа оператори имтиёзлари учун берилган пора ҳақида кетмоқда.

TeliaSonera Каримова тузилмаларига жами 330 миллион доллар миқдорида пул ўтказгани аввалроқ маълум бўлганди. Бу ҳақда биринчи марта 2012 йилнинг кузидаги терговдан сўнг, швед оммавий ахборот воситаларида маълум қилинганди. Унга кўра, тўловлар Каримованинг дўсти Гаяне Авакянга тегишли бўлган Гибралтардаги Takilant офшор компаниясига тўланган.

TeliaSonera Гулнора Каримова туфайли қандай жабр кўрди?

Ушбу “кашфиёт” бирданига учта йирик телекоммуникация компаниялари учун даҳшатли оқибатларга олиб келди. TeliaSonera раҳбарияти, жумладан компания президенти Ларс Нуберг ва “Евроосиё” макроминтақаси бўйича вице-президенти Теро Кивисаари истеъфога чиқди. Улар Швецияда “Евроосиё” макроминтақасининг ҳуқуқий бўлими собиқ раҳбари Олли Тохимаа билан биргаликда мансабдор шахсларга пора беришда айбланган, аммо 2019 йилда суд уларни оқлаган.

Компаниянинг ўзи “Евроосиё” макроминтақасини тарк этишга қарор қилди ва барча уяли активларини МДҲ давлатлари, Грузия ва Непал, хусусан, Россиядаги “Мегафон”нинг акцияларини сотди. АҚШ расмийлари терговга қўшилиб, TeliaSonera’ни 965 миллион доллар жаримага тортди.

Бундан ташқари, америкаликлар Ўзбекистонда фаолият юритаётган яна иккита телекоммуникация компанияси ҳам Каримовага пора берганини аниқлади: “Мобил Телесистемалар” (МТС) ва Vimpelcom гуруҳи (ҳозирги номи Veon), унинг Россиядаги шўба корхонаси “Вымпелком” “Билайн” савдо белгиси остида ишлайди. Ушбу компаниялар ҳам тегишли равишда 850 ва 795 миллион доллар миқдорида жаримага тортилди.

Гулнора Каримованинг иштаҳаси очилди

OCCRP томонидан олиб борилаётган тергов TeliaSonera’дан Каримованинг фойдасига тўловларни амалга оширишда илгари маълум бўлмаган янги далилларга ишора қилмоқда. Америкалик тергов материалларига мурожаат қилиб, OCCRP 2012 йил ёзида TeliaSonera’нинг топ-менежерларидан бири Теро Кивисааридан Каримова унга “ҳимоя учун” 20 миллион доллар тўлашни талаб қилаётгани тўғрисида огоҳлантирганини ёзди. Акс ҳолда, COSCOM активлари мусодара қилиниши ва компания бош директори ҳибсга олиниши мумкин эди.  

Айтишларича, Нуберг ва Кивисаари COSCOM даражасида ўзбек сўмида амалга оширилиши керак бўлган ушбу трансферни маъқуллашган. Томонлар тегишли меморандумни имзолаган. Бироқ Takilant АҚШ долларини афзал кўрган ҳолда, ўзбек пул бирлигини қабул қилишни хоҳламаган. Аммо Ucell бош директори Али Аган ёзишмаларда ушбу суммани компания ҳисоботларига қўшишни истамаган TeliaSonera штаб-квартираси томонидан сўм билан тўлаш тўғрисидаги қарор тасдиқланганини кўрсатган.

ZTE Ўзбекистон Биринчи Президентининг қизига пул ўтказишда қандай ёрдам берди?

Айни пайтда, ўша йилнинг кузида Takilant атрофида жанжал пайдо бўлди, шундан сўнг ушбу оффшор орқали ишлаш имконсиз бўлиб қолди. Шу муносабат билан Хитойнинг ZTE телекоммуникация ускуналари ишлаб чиқарувчиси иштирокида янги схема ихтиро қилинди. Таъкидланишича, TeliaSonera ва ZTE Хитой ишлаб чиқарувчиси билан дастурий таъминотни етказиб бериш бўйича хаёлий шартномалар тузган.

Coscom ZTE’га 20 миллион доллар ўтказган, бундан ташқари, консалтинг шартномаси доирасида TeliaSonera билан боғлиқ бўлган Сент-Китс ва Невис оролларидан Евроосиё маслаҳат хизматининг оффшор ҳисоб рақамларига пул ўтказилган. Ушбу тузилма, ўз навбатида, Британиянинг Виржиния оролларидан Каримова билан боғлиқ бўлган Morriby Global офшор компанияси билан 20 миллион доллар миқдорида маслаҳат шартномасини тузган. OCCRP ушбу маслаҳат шартномалари сохта бўлганини даъво қилмоқда.

2013 йилда Morriby Global жами камида 12 миллион доллар олган, яъни Takilant бўйича халқаро можаро бошланганидан кейин TeliaSonera’нинг Каримова билан ҳамкорлиги давом этади. OCCRP ZTE “ўз мижозига ёрдам беришга” тайёр, аммо бу текинга амалга оширилмаслигини ёзади. Хитойлик ишлаб чиқарувчиларнинг тегишли тўловлар бўйича комиссияси 6 фоизни ташкил этган. 

Бундан ташқари, эвазига Coscom Хитой компаниясининг ички ҳужжатларига биноан, ZTE телекоммуникация ускуналарини етказиб бериш бўйича шартномаларнинг бир қисмини беришни ваъда қилган. Ўша пайтгача, Ucell барча керакли ускуналарни “Ф7” дан (OCCRP маълумотларига кўра, ZTE ўзининг энг яқин рақобатчиси Хитойнинг Huawei компаниясини шундай номлайди) сотиб олишни режалаштирган эди. Бироқ, Coscom олтита минтақадаги тармоқнинг ядросини ZTE ускуналари билан алмаштиришга рози бўлади. 

Ўзбекистоннинг амалдаги Ҳукумати коррупция фактларини тасдиқлади

Ларс Нуберг, худди TeliaSonera собиқ президенти Пер-Арне Блумкуйст каби, OCCRP’га ушбу схема бўйича пул ўтказилмаганини айтган. Бундай катта миқдордаги маблағни ўтказиш фақат директорлар кенгашининг маъқуллаши билан амалга оширилиши мумкин эди, у эса буни ҳеч қачон тасдиқламаган бўлар эди.

Аммо ушбу схема бўйича маблағларни ўтказиш фактини Ўзбекистоннинг амалдаги Ҳукумати тасдиқлаган. 2013 йилда Гулнора Каримова унга ишонч билдирган халқ ва Президент-отаси олдида шарманда бўлди. 2016 йилда Ислом Каримов вафот этди. Шавкат Мирзиёев Ўзбекистоннинг янги президенти бўлди. Суд томонидан бир неча бор Каримова қамоқ жазосига ҳукм қилинди.

“CNEWS”нинг алоҳида урғулашича, 2017 йилда Ўзбекистон ҳуқуқ-тартибот органлари TeliaSonera билан боғлиқ бўлган оффшор “Eurasia Advisory Services” Morriby Global’га мамлакатда ишлашда ёрдам бериш учун 20 миллион доллар ўтказганини тасдиқлаган. 

Telia компаниясининг амалдаги вице-президенти Жонас Бенгтссон ҳам компания Takilant билан имзоланган ва кейинчалик Morriby Global билан имзоланган хатни тасдиқлади. Бироқ, бу пул ўтказилганми ёки ким бу схемани ўйлаб топган, Бенгтссон билмайди. ZTE OCCRP’нинг TeliaSonera билан муносабатлари ҳақида изоҳ бермаган.

Эслатиб ўтамиз, аввалроқ 2020 йилнинг 11 сентябрь куни Швейцария Ўзбекистоннинг Биринчи Президенти Ислом Каримовнинг тўнғич қизи Гулнора Каримовага нисбатан пул ювиш айблови билан очилган иш доирасида олиб қўйилган 131 млн доллар атрофидаги пулни Ўзбекистонга қайтаришга рози бўлгани хабар қилинганди.

Сўнгги маълумотларга кўра, Гулнора Каримова Тошкент вилояти Зангиота туманида жойлашган 21-сонли жазони ўташ колониясида сақланмоқда. У колонияга 2019 йилнинг 14 март куни олиб келинган ва 7-отряднинг 2-секторига (умумий режимдаги) жойлаштирилган.

2020 йилнинг 18 март куни жиноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар судида Гулнора Каримова ва у томонидан ташкил этилган жиноий уюшма аъзоларига нисбатан жиноят ишини кўриб чиқиш бўйича суд жараёни ниҳоясига етди ва суд ҳукми эълон қилинди. 

Ўтказилган ёпиқ суд мажлисида судланувчилар, гувоҳлар, жабрланувчилар кўрсатмалари тингланди, далиллар текширилди ва судланувчилар ҳимоячиларининг важлари муҳокама қилинди.

Суд жиноят иши материалларини ҳар томонлама ва тўлиқ ўрганиб, судланувчи Гулнора Каримовани жиноий уюшма ташкил этиш, товламачилик, ўзлаштириш ва растрата йўли билан талон-торож қилиш, жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш ва бошқа жиноятларни содир этганликда айбли деб топди.

Суд ҳукми билан Гулнора Каримовага 13 йил 4 ой муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди. Жиноят қонунчилиги нормаларига мувофиқ ҳамда бир неча жиноят ва ҳукмлар мажмуи бўйича жазо тайинланганлигини инобатга олган ҳолда жазо муддатини 2015 йил 21 августдан бошлаб ҳисоблаш белгиланди.

Қолган судланувчиларга ҳам содир этилган жиноятларнинг оғирлилик ва ижтимоий хавфлилик даражаси ҳамда уларнинг жиноятлардаги иштирокидан келиб чиқиб, тегишли жазолар тайинланди.

Хусусан, суд ҳукмига кўра, Н. Содиковга 20 йил, О. Свиридовга 17 йил 3 ой, А. Эргашевга 18 йил 1 ой, Ш. Сабировга 17 йил 1 ой озодликдан маҳрум қилиш жазоси, Г. Авакьянга 3 йил синов муддати билан 5 йил 3 ой 21 кун шартли равишда озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.

Ж. Абдурахманов ва Б. Тешабаев эса жавобгарликка тортиш муддатининг ўтиб кетганлиги муносабати билан жиноят учун жавобгарликдан озод қилиндилар.

Шунингдек, Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримовнинг тўнғич қизи – Фонд Форум Васийлик Кенгаши раиси Гулнора Каримова Швейцарияда ўтган судда ғалаба қозонди.