Дунёда энг кўп учрайдиган ўлим сабаблари қайсилар?
Бу қизиқ
−
24 Май 6871
2021 йилда ўлимнинг асосий 10 сабаби 39 миллион ўлим ёки бутун дунё бўйлаб жами 68 миллион ўлимнинг 57 фоизини ташкил қилди. Бу ҳақда Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг ҳисоботида келтирилган.
Ўлимнинг асосий глобал сабаблари, жами ҳаёт йўқотилганлар сони бўйича иккита кенг мавзу билан боғлиқ: юрак-қон томир (ишемик юрак касаллиги, инсульт) ва нафас олиш (COVID-19, сурункали обструктив ўпка касаллиги, пастки нафас йўлларининг инфекциялари), COVID-19 глобал ўлимнинг иккинчи асосий сабаблари сифатида пайдо бўлади.
Ўлим сабабларини уч тоифага бўлиш мумкин: юқумли (юқумли ва паразитар касалликлар ва оналик, перинатал ҳамда овқатланиш шароитлари), юқумли бўлмаган (сурункали) ва жароҳатлар. Глобал миқёсда 2021 йилда ўлимнинг 10 та асосий сабабидан 7 таси юқумли бўлмаган касалликлар бўлиб, барча ўлимларнинг 38 фоизини ёки 10 та асосий сабабнинг 68 фоизини ташкил қилади.
Дунёдаги энг катта қотил юрак ишемик касаллиги бўлиб, дунёдаги жами ўлимларнинг 13 фоизига сабаб бўлади. 2000 йилдан бери ўлимнинг энг катта ўсиши ушбу касаллик бўлиб, 2,7 миллионга кўпайиб, 2021 йилда 9,1 миллион ўлимни ташкил этди. Ўлимнинг янги пайдо бўлган сабаби сифатида, COVID-19 2021 йилда 8,8 миллион ўлимга бевосита масъул бўлди ва шунинг учун бошқа асосий ўлим сабабларини бир поғонага пастга туширди. Инсульт ва сурункали обструктив ўпка касаллиги 2019 йилдаги каби ўлимнинг иккинчи ва учинчи асосий сабаблари бўлиш ўрнига, 2021 йилда учинчи ва тўртинчи ўринларни эгаллади, бу умумий ўлимнинг тахминан 10 фоизи ва 5 фоизини ташкил қилади.
Пастки нафас йўлларининг инфекциялари COVID-19'дан ташқари дунёдаги энг хавфли юқумли касаллик бўлиб қолди ва ўлимнинг бешинчи асосий сабаби ҳисобланади. Бироқ, ўлимлар сони сезиларли даражада камайди: 2021 йилда у 2,5 миллион кишининг ҳаётига зомин бўлди, бу 2000 йилга нисбатан 370 минг кишига кам.
Бошқа юқумли бўлмаган касалликлардан ўлим ҳолатлари ҳам ортиб бормоқда. Трахея, бронх ва ўпка саратонидан ўлим 2000 йилдаги 1,2 миллиондан 2021 йилда 1,9 миллионга кўтарилди ва ҳозирда ўлимнинг асосий сабаблари орасида олтинчи ўринни эгаллаб турибди.
2021 йилда Альцгеймер касаллиги ва деменциянинг бошқа шакллари 1,8 миллион кишининг ҳаётига зомин бўлган ўлим сабаблари орасида еттинчи ўринни эгаллади. Дунё миқёсида Альцгеймер ва деменциянинг бошқа шаклларидан вафот этганларнинг 68 фоизи аёллардир.
Қандли диабет, шунингдек, 2000 йилдан бери 95 фоизга сезиларли даражада ўсгандан сўнг, ўлимнинг энг яхши 10 сабабларидан бири эди.
2000 йилда ўлимнинг энг яхши 10 сабабларидан бири бўлган бошқа касалликлар энди рўйхатда эмас. ОИВ ва ОИТС шулар жумласидандир. ОИВ ва ОИТСдан ўлимлар 61 фоизга камайди, бу 2000 йилда дунёда еттинчи асосий ўлим сабабидан 2021 йилда йигирма биринчи ўринга кўтарилди. Худди шундай, диарея касалликлари туфайли ўлим 45 фоизга, 2000 йилда олтинчи ўлим сабабидан 2021 йилда ўн учинчи ўринга камайди.
Аксинча, буйрак касалликлари дунёда ўлимнинг ўн тўққизинчи сабабидан тўққизинчи ўринга кўтарилди, 2000 йилдан 2021 йилгача ўлим сони 95 фоизга ошган.
Охирги кўрсаткичларга кўра, дунёда қуйидаги касалликлардан одамлар кўп вафот этган:
- 1. Юрак ишемик касалликларидан – 9 млн
- 2. COVID-19 дан – 8,5 млн
- 3. Инсультдан – 7 млн
- 4. Ўпка сурункали обструктив касаллигидан – 3,6 млн
- 5. Пастки нафас йўлларининг инфекцияларидан – 3 млн
- 6. Ўпка бронх, трахея саратонидан – 2 млн
- 7. Альцгеймер касаллиги ва бошқа деманциядан – 1,8 млн
- 8. Қандли диабетдан – 1,6 млн
- 9. Буйрак касаллигидан – 1,5 млн
- 10. Сил касаллигидан – 1,5 млн инсон ҳаётдан кўз юмган.
Эслатиб ўтамиз, аввалроқ бутун дунё бўйлаб озиқ-овқат танқислиги хавотирли даражада ортиб бораётгани, деярли 300 миллион киши очликдан нобуд бўлиш хавфи остида қолгани ҳақида хабар берилганди.
