Мафия! Қўрқув уйғотган номлар

Пўлат Алемдар, Дон Карлеоне, Ал Капоне. Бу номларни эшитганимизда ҳаёлимизга кинолардаги жанг саҳналари, қуроллар, қора ниқобли шахслар келади. ХХ аср ва XXI аср бошларида бу номлар шунчалик машҳур бўлдики, ҳатто ёшлар орасида уларга тақлид қилиш ҳам оммалашганди. Хабарингиз бор, шу кунларда Ўзбекистонда ҳам жиноят олами вакилларига нисбатан ов бўлмоқда. “Бахти Ташкентский”, “Саидазиз медгородок”, “Меҳрик”, “Бузрук” каби биз фақат кўча-кўйда ва чойхоналарда эшитадиган исмлар энди расмий баёнотларда ҳам жаранг сочишни бошлади. Уларнинг сони ва ажабтовур лақаблари шунчалик кўп эканки, биз энди ҳайрон ҳам қолмай қўйдик. Келинг, бугун мафия ўзи нималиги ва дунёнинг энг машҳур мафия тизимлари ҳақида гаплашамиз. Ассалому алайкум.

Италия мафияси

Дастлаб мафия ватани ҳисобланадиган Италиядан бошласак. Италиянинг Сицилия оролида энг биринчи ва энг классик мафия пайдо бўлган. Сицилия мафияси уюшган жиноятчилик синдикати бўлиб, бу тизимга кирувчилар ўзларини “шарафли одамлар” деб ҳисоблашган. Мафия сўзи баъзи манбаларда араб тилидан келиб чиққани айтилса-да, яна баъзи ҳужжатларда эса бу сўз италиянча шиорнинг бош ҳарфларидан олинган деган фикр ҳам бор. Бу “Morete alla Francia, Italia anela”, яни Франция ўлсин – Италия эркин нафас олсин дейилувчи ушбу шиорнинг бош ҳарфлардир. Мафияни ташкил этувчи жиноий жамоалар “оила” шунингдек, “кланлар” деб ҳам аталади. Эътиборли жиҳати, оила аъзолари фақат наслли италияликлар ва сицилияликлар бўлиши керак.
1860 йилда Италия бирлаштирилгунга қадар Сицилия деярли икки аср давомида чет элликлар ҳукмронлиги остида бўлган. Сицилияликлар дучор бўлган эксплуатация ва қатағон маҳаллий аҳоли орасида бой чет элликларни талон-торож қилган тарқоқ бандит гуруҳлари пайдо бўлишига олиб келди. Бу гуруҳлар кўпинча ўлжани ўз қишлоқдошлари билан бўлишарди. Аста-секин маҳаллий аҳоли орасида қароқчиларга нисбатан тоқатли муносабат кучайди. XIX аср охири ва ХХ аср бошларида сицилияликлар иқтисодий сабабларга кўра, оммавий равишда Қўшма Штатларга кўчиб ўтишни бошлади. Иқтисодий ҳолатдан ташқари, фашизм даврида маҳаллий ҳокимиятнинг мафияга қарши курашиши ҳам кўплаб мафиозларнинг АҚШ ва бошқа мамлакатларга кўчиб кетиши учун қўшимча сабаб бўлди. Масалан, 1922 йилда фашистлар Сицилия мафиясига қарши бутунлай йўқ қилиш урушини эълон қилди.

Италия Ички ишлар органлари мафияга қарши ўнлаб йиллар давомида турли даражадаги муваффақиятлар билан курашиб келмоқда. Масалан, 2009 йил ноябрь ойида Италия полицияси Сицилия мафиясининг иккинчи муҳим раҳбари Доминико Рачюлияни ҳибсга олди. Италия Ички ишлар вазири Роберто Маронининг сўзларига кўра, бу сўнгги йилларда мафияга энг оғир зарбалардан бири бўлган. Ҳудди шу йилнинг октябрь ойида Италия полицияси Каморранинг учта энг муҳим етакчисини – ака-ука Паскуале, Салваторе ва Кармин Руссони ҳибсга олишга муваффақ бўлган. 2023 йилда Cosa Nostra оиласининг сўнгги вакили дея айтилган Маттео Мессина Денаро қўлга олинди ва у кўп ўтмай 62 ёшида вафот этди.

Америка мафияси

Дунё мафия тизимида иккинчи ўринни банд этган Америка мафияси ҳам Сицилия мафияси сингари,  расмий номига эга эмас ва махфий жиноий жамиятдир. Мафия Нью-Йоркда ва Қўшма Штатларнинг шарқий қирғоғидаги бошқа йирик шаҳарларда XIX аср охирида Италия мафияси иммиграциясининг тўлқинидан кейин пайдо бўлган. Неаполитан, Калабрия ва бошқа итальян жиноий гуруҳлари, шунингдек, мустақил итальян-америкалик жиноятчилар Шимолий Америкада замонавий пан-италия мафиясини яратиш учун сицилияликлар билан бирлашди. Энг фаол оилалар Нью-Йорк, Филаделфия, Ню-Энгланд, Детройт ва Чикагода жойлашган. Нью-Йоркдаги энг катта ва энг нуфузли оилалар бешта оила, жумладан Бонанно, Гамбино, Геновесе, Коломбо ва Лусчесе оилаларидир.
Ҳуқуқ-тартибот идоралари мафияни Қўшма Штатлардаги энг йирик жиноий ташкилот сифатида кўришда давом этмоқда. Мафия Қўшма Штатлардаги ва Канаданинг кичик бир қисмида жиноий фаолиятнинг кўп қисмини назорат қилади. Кўча тўдалари ва бошқа ташкилотлар сонининг кўпайишига қарамай, мафия Қўшма Штатларнинг шарқий қирғоқлари бўйлаб ҳукмрон бўлиб қолмоқда. Яна бир жиҳати Америка ҳукумати мафия тизими билан ҳам ҳамкорлик қилади. Масалан, 1960 йилнинг август ойида Марказий разведка бошқармаси (МРБ) директори Шеффилд Эдвардс Америка мафияси аъзоларига Куба давлат раҳбари Фидель Кастрони ўлдиришни таклиф қилган. 1960 йилнинг августидан 1961 йилнинг апрелигача Марказий разведка бошқармаси мафия ёрдамида Кастрони заҳарлаш ёки отиб ташлаш учун бир қатор уринишларни амалга оширган. Унинг ўлимини уюштиришда иштирок этган америкалик мафиялар Сем Жансана, Карлос Марселло, Санто Траффисанте ва Жон Роселли эди.

Рус мафияси

Ваниҳоят дунё мафия тизимида неча йиллардан бери биринчи ўринни бермай келадиган мафия бу Россия мафиясидир. Рус мафияси Собиқ Иттифоқдан келиб чиққан турли уюшган жиноий гуруҳлардан иборат мафия тизими ҳисобланади. Россия мафияси кўп жиҳатдан итальян мафиясига ўхшайди, чунки гуруҳларнинг ташкилотлари ва тузилмалари худди шундай моделга амал қилади. Хўш, рус мафияси тарихи қандай бошланган эди? Рус мафиясини Россиянинг 1700 йилларда бандитизм ва ўғрилик кўринишида бошланган империя давридан кузатиш мумкин. Ўша пайтда аҳолининг аксарияти қашшоқ деҳқонлар эди ва давлат идораларидан ўғирлик қилган ва даромадларни одамлар ўртасида тақсимлаган жиноятчилар Робин Гудга ўхшаш мақомга эга бўлиб, камбағалларнинг ҳимоячиси сифатида қаралиб, халқ қаҳрамонларига айланишган.

Вақт ўтиб, бу жиноятчилар бирлашиб, бир-бирига қаттиқ содиқлик ва ҳукуматга қаршиликка асосланган ўзларининг хулқ-атвор қоидаларини бошлаганларида, “Воровской Мир” яъни Ўғрилар дунёси пайдо бўлди. Ҳатто бу ўғрилар дунёсини ўз даврида Владимир Ленин шунингдек, Иосиф Сталин ҳам йўқ қила олмади.
1970 ва 1980 йилларга келиб Қўшма Штатлар ўзининг иммиграция сиёсатини кенгайтириб, совет яҳудийлари ва жиноятчиларнинг мамлакатга киришига рухсат берди, уларнинг аксарияти Brighton Beach деб номланувчи ҳудудга жойлашди. 

СССР парчаланиб, эркин бозор иқтисодиёти вужудга келгач, уюшган жиноий гуруҳлар Россия иқтисодиётини эгаллашга киришдилар, кўплаб собиқ КГБ аскарлари ва Афғонистон уруши фахрийлари жиноятчиларга ўз маҳоратларини таклиф қилишди.

Франциялик криминолог Ален Бауэр рус мафияси ўзларининг халқаро фаолиятида "Европадаги энг яхши тузилган жиноий ташкилотлардан бири бўлиб, квазиҳарбий амалиётга эга" эканлигини айтган. 1980 йиллардан бери рус мафияси дунёдаги энг қудратли, хавфли ва қўрқинчли жиноий ташкилотлардан бири бўлиб келмоқда.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, ҳар бир давлатда мафия тизими мавжуд. Давлатлар ҳам ушбу тизимни йўқ қилиш учун доимий тарзда курашиб келади. Хўш, сизнинг фикрингизча мафия тизимини бутунлай йўқ қилса бўладими? Фикрингизни изоҳларда қолдиринг. QALAMPIR.UZ'ни кузатишда давом этинг.