Россиядан Ҳиндистонгача. Энг кўп фирибгарлар яшайдиган 8 та давлат

Дунё қанчалик ривожланаётган бўлса, фирибгарлар ҳам одамларни алдаш учун шунчалик янгидан янги йўллар ўйлаб топмоқда. Киноя қилиб айтганда, бугунга келиб, фирибгарлар анча дадил ва ўзига ишонган! Stocklytics.com томонидан тақдим этилган маълумотларга кўра, 2024 йилда йиллик кибержиноятлар қиймати 9,2 триллион АҚШ долларига етган, бу ўтган йилгига нисбатан бир триллион долларга кўпдир. Ушбу рақам 2028 йилга келиб яна 70 фоизга ошиб, 13,8 триллион долларга етиши кутилмоқда.

Россия

Россия дунёдаги биринчи рақамли кибержиноятчилар мамлакати бўлиб турибди. Жаҳон кибержиноят индекси (Wоrld Cybercrime Index, ЖКИ) маълумотларига кўра, Россия 58,39 балл билан рейтингда биринчи ўринни эгаллаган. Кўпинча хакерлик, интернет фирибгарлиги ва кибержиноятлар ушбу давлат ҳудудидан туриб амалга оширилади.

Тадқиқотларга кўра, рақамли жиноятлар орқали топилган пулларнинг 74 фоизи Россия улушига тўғри келади. Кредит карта фирибгарлиги ва хакерлик билан машҳур ушбу давлат фирибгарлари зарарловчи дастурлар ўрнатиш ёки фишинг (қалбакилаштирилган саҳифалар орқали алдаш) усулларидан фойдаланиб, одамларнинг кредит карта маълумотларини қўлга киритади.

Бироқ жиноятчилар бу билан чекланмайди – улар банк картасини “dark wеb” (одатдаги қидирув тизимлари орқали топилмайдиган веб-сайтлар жойлашган интернет платформа)да сотади ва бу жараён “кардинг” деб аталади. Энг юқори нарх таклиф қилган киши картани сотиб олиб, фирибгарлик қурбони номидан молиявий жиноятлар амалга оширади.

Украина

Индексда иккинчи ўринни эгаллаган ушбу давлатда кибержиноятчилик сўнгги йилларда айниқса кўпайган. Зарарли дастур тарқатиш ва уланишлар, фишинг ҳужумлари, ҳисоб ёки тизим бузилиши кабилар энг кенг тарқалган киберҳодиса турларига киради. Украина ЖКИда 36,44 баллга эгалик қилади.

Давлат махсус алоқа хизмати (CЕРТ-УА) хабарига кўра, уруш даврида ҳукумат ахборот тизимига бузиб киришга уринишлар кучаймоқда. CERT-УА 2024 йилда 4315 та киберҳодисани кўриб чиққан ва бу кўрсаткич 2023 йил (2541 та киберҳужум)га нисбатан 69,8 фоизга кўпайган.

Маълум қилинишича, махфий маълумотларни ўғирлаш, маълумотлар ва ахборот тизимларини йўқ қилиш мақсадидаги энг кўп ҳужумлар маҳаллий ҳокимият органлари, ҳукумат муассасалари, хавфсизлик ва мудофаа сектори, энергетика соҳаси, тижорат ташкилотлари ва телекоммуникация тармоқларига қаратилган. Мамлакат бу ҳужумлар ортида Россия турганини айтади. Россия Ички ишлар вазирлиги эса мамлакатда содир этилаётган кибержиноятларнинг 90 фоизидан ортиғи Украина ҳудудидан амалга оширилаётганини очиқлаган. Қисқасини айтганда, икки давлат бир-бирини нафақат ҳарбий жиноятларда, балки кибержиноятларда ҳам айблайди.

Хитой

Хитой сохта маҳсулотлар маркази ҳисобланади. Мамлакатнинг асл маҳсулотларни мукаммал нусхалашда уста эканини бутун дунё тан олган, дейиш мумкин: ҳар қандай нарсанинг нусхаси ясалади. Хорижий ОАВга кўра, энди навбат сохта олтинга етган. Хитойлик истеъмолчилар “999” тозалигидаги сохта олтин сотиб олиб, фирибга учрамоқда. Бундан ташқари, Хитойда онлайн фирибгарликлар сони ҳам ошмоқда. Мазкур давлатда амалга оширилган сохта дизайнер дўконлар фирибгарликлари оқибатида 800 мингдан ортиқ европалик ва америкаликлар ўз махфий маълумотларини бой берган.

Шунингдек, Хитойда корпоратив фирибгарлик, интеллектуал мулк ўғрилиги қаттиқ жазоланса-да, ҳукуматдаги коррупция каби жиноятлар ҳам кенг тарқалган. Дунё бўйича кибержиноятлар хавфи бўйича 3-ўринни эгаллаган Хитой ЖКИда 27,86 балл билан баҳоланган.

Америка Қўшма Штатлари

Сўнгги йилларда АҚШ ҳам дунёдаги энг кўп фирибгарлик қилинадиган, ҳам энг кўп жабр кўрадиган мамлакатлардан бирига айланган. Америкалик фирибгарлар кўпинча фишинг ва лотерея алдовлари билан шуғулланади. Улар ўзини банкдан қўнғироқ қилаётгандек кўрсатиб, банк реквизитлари ёки паролларини олишга ҳаракат қилади.

Лотерея ютуғи схемаси ҳам худди шундай ишлайди: ёлғондакам пулни ўтказиш учун ҳисоб рақам ва бошқа маълумотларни сўрайди. Қолаверса, сармоя ва ёлғон иш таклифлари каби онлайн фирибгарлик ҳам АҚШда энг кўп тарқалган. Статистикага кўра, америкаликлар ўз ватандошларидан лотерея, фишинг ва бошқа кибержиноятлар орқали 4,6 миллиард доллар “ундирган”. Қўшма Штатлар ЖКИда 4-ўринни эгаллаган.

Нигерия

Энг кўп фирибгарлар истиқомат қилувчи навбатдаги давлат Нигериядир. “419 фирибгарлиги” деб ном олган мураккаб схема содда одамларнинг пулини “катта пул эвазига ёрдам керак” деб олиб қўйишга қаратилган. Фирибгарлар бой одам сифатида кўриниш бериб, сиздан пул сўрайди, ҳатто қалбаки ҳужжатлар яратиб, ўзини ишончли кўрсатишга ҳаракат қилади.

Бундан ташқари, нигериялик фирибгарлар танишув сайтлари ва ижтимоий тармоқларда ёлғон профиллар яратиб, фойдаланувчилар билан онлайн ишқий муносабат ўрнатади. Шундан сўнг, соғлиги ёмонлашгани ёки ишида муаммо чиққани ҳақида уйдирмалар орқали ёрдамга шай қурбонлардан пул шилади. Бу мамлакат ЖКИ бўйича 21,28 балл билан 5-ўринда туради.

Руминия

Руминияда энг кенг тарқалган фирибгарлик тури – аукцион (савдо) фирибгарлиги. Жиноятчилар қимматбаҳо буюмлар учун сохта эълонлар яратиб, бошқа қонуний сайтлардан олинган расм ва тафсилотларни ўзларининг сохта сайтларига жойлаштиради.

Энг юқори нарх таклиф қилинса, тўловни амалга ошириш сўралади, буни бажарган киши эса пулини ҳам, “сотиб олган” буюмини ҳам қайта кўрмайди.  Бу услубда қанча одам пулидан айрилгани ҳақида аниқ рақам йўқ, лекин маълумки, руминиялик фирибгарлар айнан онлайн аукцион фирибларида етакчилик қилади.

Бундан ташқари, мамлакатда пул ювиш муаммоси жиддийлигича қолмоқда. Интернет фирибгарликлари, шахсий маълумотларни ўғирлаш ва бизнес электрон почтаси орқали алдаш ҳолатлари эса тинимсиз ортиб бормоқда.

Кибержиноятчилик бўйича дунёда олтинчи ўринда турган Руминия ЖКИ рейтингида 14,83 баллга эга.

Ҳиндистон

Дунёдаги энг кўп кибержиноятчилик содир бўладиган давлатлардан бири Ҳиндистон онлайн фирибгарлик ва техник алдовлар билан машҳур. Жиноятчилар қурбонларни қўнғироқ, реклама ёки тасодифий электрон хатлар орқали қўрқитиб, уларнинг компьютер ёки телефонларига киришга уринади. Улар вирус ёки маълумотлар йўқолиши билан қўрқитиб, шошилинч ёрдам таклиф қилади.

Алданган қурбоннинг ўғирланган махфий маълумотлари ё пулланади, ё “шантаж” қилинади. Статистикага кўра, 2024 йилда мамлакатда рақамли молиявий фирибгарликлар сони тўрт бараварга ошган ва ЖКИда 10-ўринни эгаллаган. 806 миллион интернет фойдаланувчиси билан дунёда иккинчи ўринда турувчи Ҳиндистон колл-марказлари америкаликлардан 10 миллиард доллардан ортиқ пул ўғирлаган.

Покистон

Покистонда банк кредитлари билан боғлиқ фирибгарликлар оқибатида 400 миллион доллар зарар кўрилган. Мамлакат дунёдаги энг кўп фирибгарлар мавжуд бўлган давлатлардан бирига айланиб бормоқда.

Покистонлик фирибгарлар одамларни “жуда қулай кредит шартлари” билан қизиқтириб, банкдаги ҳисоб-рақам маълумотларини ўғирлаш орқали уларни фишинг қурбонига айлантиради. СИМ-карта билан боғлиқ жиноятлар шунчалик кенг тарқалганки, оддий фуқаролар ўзларининг номига қанча рақам расмийлаштирилганини билишмайди ҳам.

2025 йилда одамлар “энг фирибгар давлатлар”ни Google’да қидираётгани – бу глобал миқёсдаги фирибгарликлар хавотири ортиб бораётганидан дарак. Технология ривожланар экан, фирибгарлар ҳам янгича услубларни кашф этяпти.