O‘zbekistondan o‘g‘irlangan XIII–XIV asrga oid koshinlar ortga qaytariladi

Samarqanddagi maqbaradan o‘g‘irlangan, XIII–XIV asrlarga oid koshinlar partiyasi O‘zbekistonga qaytariladi. Dunyoga mashhur Britaniya muzeyi  ushbu noyob koshinlarning repatriatsiya qilinishida ko‘maklashishini ma’lum qildi. "The Guardian" nashrining xabar berishicha, tarixiy buyumlar 2020 yilning yanvarida London aeroportida kontrabanda mahsuloti sifatida olib qo‘yilgan.

Qayd etilishicha, noyob madaniy boyliklar O‘zbekistonga kelishidan oldin Londonda namoyish qilinadi.

O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi ham bu ma’lumotlarni tasdiqladi. Qo‘shimcha hujjatlarda ular Sharjada 315 dirhamga sotib olinganligi va sotish uchun mo‘ljallanganligi bildirilgan. Koshinlar Buyuk Britaniya chegara xizmati vakillari tomonidan qo‘lga olinib, ularning haqiqiy yoshi, kelib chiqqan mamlakatiga aniqlik kiritish maqsadida Britaniya muzeyiga murojaat qilingan.

Karantin holatiga qaramay, Britaniya muzeyida dunyoning yetti mamlakati olimlari bilan maslahatlashuv kengashi tashkil qilingan. Unda professor Jeyms Allan (Oksford universiteti), doktor Anvar Ataxo‘jayev (Samarqand), doktor Baxtiyor Bobojanov (Toshkent), professor Sheylu Bler (Boston kolleji), professor Robert Xillenbrand (Edinburg universiteti), Jolion Lesli va doktor Richard Makklari (York universiteti). ), professor Charlz Melvill (Kembrij universiteti), doktor Jabroil Nokande (Milliy muzey, Eron), doktor Bernard O’Keyn (Qohira), doktor Andrey Omelchenko (Rossiya Davlat Ermitaji), doktor Bahar O‘zdemir (Anqaradagi Hoji Bayram Veli universiteti)lar ishtirok etdi.

O‘zaro kengashdan so‘ng koshinlar XIII asr oxiri – XIV asr o‘rtalariga oidligi hamda Samarqanddagi Shohi-Zinda yodgorlik majmuasiga tegishli ekanligi aniqlangan. Shohi-Zinda yodgorlik majmuasida bir necha bor xususan 1996, 2000 va 2004 yillarda arxeologik qazish va tiklash ishlari amalga oshirilgan.

2004 yildagi ishlar davomida ilgari majmuada mavjud bo‘lgan binolardan ham, saqlanib qolgan yodgorlik inshootlaridan ham me’moriy bezaklarning ko‘p sonli qismlari topilgan. Topilgan parchalar O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Arxeologiya institutiga, Samarqand shahar tarixiy-madaniy va me’moriy muzey-qo‘riqxonasiga, Samarqand shahri tarixi muzeyi jamg‘armalariga o‘tkazilgan.

Ushbu ishlar davomida ilgari majmuada mavjud bo‘lgan binolardan ham, saqlanib qolgan yodgorlik inshootlaridan ham me’moriy bezaklarning ko‘p sonli qismlari topilgan. Topilgan parchalar O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Arxeologiya institutiga, Samarqand shahar tarixiy-madaniy va me’moriy muzey-qo‘riqxonasiga, Samarqand shahridagi tarix muzeyi jamg‘armalariga o‘tkazilgan.

Ushbu dalillar keltirilgach, koshinlarni import qiluvchi egalik huquqini talab qilmadi. Koshinlar musodara qilindi va keyinchalik O‘zbekistonga repatriatsiya qilish uchun Britaniya muzeyiga topshirilgan.

Madaniyat vazirligi rasmiy murojaat olgandan so‘ng, Madaniy meros bo‘limidagi o‘zbekistonlik olimlar bilan birgalikda ushbu koshinlarning kelib chiqishini aniq joylarda o‘rganishni boshlagan. Koshinlarning ma’lum bir yodgorlikka tegishliligini aniqlash uchun Samarqandga boradigan ishchi guruh tashkil etilgan. Tadqiqotlar davomida koshinlar Xo‘ja Ahmad maqbarasi (XIV asrning ikkinchi yarmi), noma’lum maqbara (1360/61) me’moriy bezaklariga uslubiy yaqinligi aniqlangan, ammo me’moriy yodgorliklardan bezak parchalarining koshinlar bilan to‘liq mos kelishi hozircha aniqlanmagan. Ayni paytda koshinlarning ma’lum bir me’moriy yodgorlikka tegishli ekanligini aniqlash bo‘yicha ishlar davom etmoqda.

“O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi Britaniya muzeyi xodimlariga, shaxsan muzey direktori, doktor Xartvig Fisherga, Britaniya muzeyining Yaqin Sharq bo‘limi katta kuratori va arxeologi doktor Jon Simpson va boshqa olimlarga amalga oshirilgan ish uchun samimiy minnatdorlik bildiradi. Biz Britaniya muzeyi va Buyuk Britaniyaning huquqni muhofaza qilish organlari bilan artefakt meros ob’ektlarining noqonuniy savdosiga qarshi kurashish bo‘yicha o‘zaro hamkorligimizni yanada kuchaytiramiz”, deyiladi vazirlik xabarida.

Ta’kidlanishicha, Madaniyat vazirligi ushbu koshinlarni 2020 yil dekabr oyida Britaniya muzeyida namoyish etishga rozi bo‘lgan. Yaqinda Britaniya muzeyi ham Madaniyat vazirligi huzuridagi Madaniyat va san’atni rivojlantirish jamg‘armasi bilan O‘zbekistondan o‘g‘irlangan yoki sotilgan eksponatlarni aniqlash hamda ular yuzasidan maslahat berish bo‘yicha hamkorlik qilish to‘g‘risida memorandum imzolagan.