Turkiya bo‘g‘ozlardan o‘tish uchun to‘lovlarni besh barobarga oshiradi

Turkiya hukumati 2022 yil 7 oktyabrdan savdo kemalarining Bosfor va Dardanel bo‘g‘ozlaridan o‘tish narxini besh baravar oshirishni rejalashtirmoqda. Bu haqda bugun, 29 avgust kuni respublika Transport vazirligiga tayanib, “Sabah” gazetasi xabar berdi.

Qayd etilishicha, bu qadam yuk tranzitidan olinadigan yillik daromadni 40 million dollardan 200 million dollargacha oshiradi. Yig‘imlardan tushgan mablag‘lar tibbiy yordam va favqulodda vaziyatlarda evakuatsiya qilish, shuningdek, mayoqlarning ishlashini ta’minlashga sarflanadi.

Bularning barchasi bo‘g‘ozlarning hozirgi maqomini ta’minlagan 1936 yildagi Montrö konvensiyasi qoidalarida ko‘zda tutilgan.

Gazetaning qayd etishicha, to‘lovlar fransuz frankida belgilangan bo‘lib, u 0,80 dollarni tashkil etgan. Vaqt o‘tishi bilan inflyatsiya va oltin narxining oshishi tufayli to‘lovlar deyarli minimal darajaga tushirilgan. Shu munosabat bilan frankda hisoblangan yig‘imlar qiymati besh baravar oshirilib, 4 dollarga yetgan.

Montrö konvensiyasi

Ma’lumot uchun, Montrö konvensiyasi Shveysariyaning Montrö  shahrida 1936 yil 22 iyun – 21 iyulda bo‘lib o‘tgan Qora dengiz bo‘g‘ozlari rejimi bo‘yicha konferensiyada qabul qilingan Bosfor va Dardanel bo‘g‘ozlari ustidan Qora dengizdan O‘rta er dengizigacha bo‘lgan Turkiya suverenitetini tiklagan konvensiyadir. 

Ushbu konvensiya konvensiyasi barcha mamlakatlarning savdo kemalari uchun tinch va urush davrida bo‘g‘ozlardan o‘tish erkinligini saqlab qoladi. Biroq, konvensiya Qora dengiz va Qora dengizga tegishli bo‘lmagan davlatlar flotlari uchun harbiy kemalarning o‘tishi uchun boshqa rejimni belgilaydi. Turkiya hukumatini oldindan ogohlantirgan holda, Qora dengiz davlatlari tinchlik davrida istalgan sinfdagi harbiy kemalarini bo‘g‘ozlardan o‘tkazishlari mumkin.
Qora dengizga tegishli bo‘lmagan kuchlarning harbiy kemalari uchun sinf (faqat kichik sirt kemalari o‘tadi) va tonnaj bo‘yicha jiddiy cheklovlar joriy etilgan. 
Qora dengizga tegishli bo‘lmagan davlatlarning Qora dengizdagi harbiy kemalarining umumiy tonnaji 21 kundan ortiq bo‘lmagan holda 30 ming tonnadan (Qora dengiz mamlakatlari dengiz kuchlari ko‘paygan taqdirda bu maksimal miqdorni 45 ming tonnagacha oshirish imkoniyati bilan) oshmasligi kerak.

Konvensiyaga ko‘ra, Turkiya urushda ishtirok etgan taqdirda, shuningdek, agar Turkiya o‘zini bevosita urush tahdidi ostida deb hisoblasa, har qanday harbiy kemalarning bo‘g‘ozlardan o‘tishiga ruxsat berish yoki taqiqlash huquqiga ega. Konvensiya 29 ta modda, 4 ta ilova va bitta protokoldan iborat. 2-7-moddalar savdo kemalarining o‘tishi bilan bog‘liq. 8-22-moddalar harbiy kemalarning o‘tishi bilan bog‘liq. O‘tish va suzish erkinligining asosiy prinsipi 1 va 2-moddalarda bayon etilgan.

1-moddada shunday deyilgan: 

“Ahdlashuvchi Oliy Tomonlar bo‘g‘ozlarda dengiz orqali o‘tish va suzish erkinligi prinsipini tan oladilar va tasdiqlaydilar”. 

2-moddada shunday deyilgan: 

“Tinchlik davrida savdo kemalari har qanday turdagi yuklar bilan har qanday bayroq ostida tunu-kun bo‘g‘ozlarda to‘liq o‘tish va suzish erkinligidan foydalanadilar”.

Xalqaro bo‘g‘ozlar komissiyasi tugatilib, Turkiyaning bo‘g‘ozlarda harbiy nazoratini to‘liq tiklash va Dardanel bo‘g‘ozini qayta taqsimlash imkonini berdi. Turkiya urush paytida yoki tajovuz tahdidi ostida bo‘lgan barcha xorijiy harbiy kemalar uchun bo‘g‘ozlarni yopish huquqiga ega edi. Shuningdek, Turkiya bilan urushayotgan mamlakatlarga tegishli savdo kemalarining tranzitini rad etishga ruxsat berildi. Konvensiya Lozanna konvensiyasida ko‘zda tutilgan bo‘g‘ozlar bo‘yicha xalqaro komissiyani uning funksiyalarini Turkiya hukumatiga topshirish bilan tugatdi.

Farangiz Salimova