Antarktida muzlari ostida 332 ta ulkan suvosti kanonlari topildi

Barselona universiteti va Kork universitet kollejining xalqaro olimlar jamoasi Antarktidaning suvosti kanonlarining batafsil katalogini tuzdi. Bu haqdagi tadqiqot “Marine Geology” jurnalida chop etildi.

Qayd etilishicha, unda 332 ta ulkan suvosti kanonlari aniqlangan, ulardan ba’zilarining chuqurligi 4000 metrdan oshadi.

Yangi xaritalash oldingi tadqiqotlarga qaraganda besh barobar ko‘proq kanonlarni aniqladi. Muzlik kuchlari va kuchli cho‘kindi oqimlari natijasida hosil bo‘lgan bu ulkan suvosti vodiylari ozuqa moddalarini tashish va global iqlimga ta’sir qilishda asosiy rol o‘ynaydi.

Antarktidaning suvosti kanonlari dunyoning boshqa qismlaridagi kanonlarga o‘xshaydi, ammo qutb muzining uzoq muddatli ta’siri tufayli ular kattaroq va chuqurroqdir.

Tadqiqot Sharqiy va G‘arbiy Antarktida kanon tizimlari o‘rtasidagi ajoyib farqlarni aniqladi. Sharqiy Antarktida kanonlari doimiy muzlik faolligi sharoitida uzoq muddatli rivojlanishni ko‘rsatuvchi U shaklidagi kesma bilan murakkab, tarvaqaylab ketgan tuzilish bilan tavsiflanadi.

“Eng ta’sirchan kanonlar Sharqiy Antarktidada joylashgan. Bu tizimlar ko‘pincha qit’a shelfining chekkasidagi bir nechta cho‘qqilardan boshlanib, bitta asosiy kanalga birlashadi”, deyiladi tadqiqotda.

Aksincha, G‘arbiy Antarktida kanonlari qisqaroq va tikroq bo‘lib, kesma V shaklida bo‘ladi. Ushbu morfologik farq Sharqiy Antarktika muz qatlamining oldingi shakllanishi nazariyasini qo‘llab-quvvatlaydi.

Topilgan kanonlar chuqur okean va kontinental shelf o‘rtasida suv almashinuvini osonlashtiradi, bu esa sovuq suvning global okean aylanishining asosi bo‘lgan Antarktida tub suvini hosil qilishiga imkon beradi.

Ammo kanonlar issiqroq suvlarni qirg‘oq chizig‘iga yo‘naltiradi, bu esa muz tokchalarining erishiga olib keladi.

“Tokchalar zaiflashganda yoki qulaganda, kontinental muzlar dengizga tezroq oqib tushadi va bu global dengiz sathining ko‘tarilishiga bevosita hissa qo‘shadi”, deb ogohlantirmoqda tadqiqotchilar.

Bu kashfiyot Janubiy okeanning xalqaro batimetrik xaritasi, 2-versiya, piksel boshiga 500 metr o‘lchamli – avvalgi xaritalarga qaraganda to‘rt barobar aniqroq bo‘lgan holda amalga oshirildi. Olimlar, shuningdek, kanonlarni aniqlashning yarim avtomatlashtirilgan usulini va morfometrik parametrlarni hisoblash uchun maxsus GIS skriptini ishlab chiqdi.

Tadqiqotchilarning ta’kidlashicha, hozirgi iqlim modellari bu kanonlarda sodir bo‘layotgan murakkab jarayonlarni hisobga olmaydi, bu esa iqlim o‘zgarishi prognozlarining aniqligini cheklaydi. Ish mualliflarining fikricha, global isish oqibatlarini ishonchliroq bashorat qilish uchun dengiz tubini xaritalashni davom ettirish va iqlim modellarini takomillashtirish zarur.