“Dunyoning eng qudratli ayoli” deb ataluvchi Ursula fon der Lyayen haqida nimalar ma’lum?

65 yoshli Ursula fon der Lyayen 2019 yildan buyon Yevrokomissiya prezidenti lavozimida ishlab kelmoqda. U bu lavozimni yana besh yilga saqlab qolishi kutilmoqda. “Forbes” nashri uni "dunyodagi eng qudratli ayol" deb ataydi, yevropalik diplomatlar esa "uni tobora qirolicha kabi harakat qilmoqda" deyishadi. Xo‘sh, u tufayli Germaniyada ko‘proq ayollar rahbarlik lavozimlarini egallashni boshlagan Ursula fon der Lyayen haqida nimalar ma’lum?

Fon der Lyayen 13 yoshiga qadar Bryusselda yashagan. Uning otasi Ernst Albrext Yevropa Komissiyasida Raqobat bo‘yicha bosh direktor bo‘lgan. 1970 yilda oila Gannover (Quyi Saksoniya) yaqinidagi Germaniyaning kichik Lerte shahriga ko‘chib o‘tgan.

Mutaxassisligi bo‘yicha shifokor, yetti farzandning onasi fon der Lyayen 1990 yilda Germaniya Xristian-Demokratik Ittifoqi partiyasiga qo‘shilgan, biroq 1990-2000 yillar oxiridagina siyosat bilan jiddiy shug‘ullana boshlagan. 2003 yilda u Quyi Saksoniya parlamentiga saylangan va keyinchalik Oila ishlari bo‘yicha mintaqaviy vazir bo‘lgan.

Shu bilan birga, u muxolifatdagi Xristian-Demokratik Ittifoqi partiyasi rahbari Angela Merkel tomonidan tashkil etilgan komissiya a’zosi bo‘lgan. Keyinchalik Merkel bilan aloqalar fon der Lyayenning siyosiy faoliyatida hal qiluvchi rol o‘ynadi.

2013 yilgi parlament saylovlaridan so‘ng fon der Lyayen Germaniya Mudofaa vazirligini boshqargan va keyingi olti yil davomida u samarali rahbar sifatida o‘z qiyofasini yaratgan. To‘g‘ri, uning harbiy texnika fonidagi fotosuratlari hammani ham ishontirmadi.

Bundan tashqari, Ursula fon der Lyayen obro‘si bilan bog‘liq jiddiy muammolarga duch keldi. 2015 yilda uning adolatsiz qarzlari borligi ma’lum bo‘ldi. 2011 yilda Germaniya Iqtisodiyot vaziri Karl-Teodor su Guttenberg ana shunday ayblovlar tufayli iste’foga chiqdi, ikki yildan so‘ng esa Ta’lim vaziri Annet Shavan iste’foga chiqdi. Ammo Ursula fon der Lyayen ishdan olinmadi. 

2018 yilda fon der Lyayenning bevosita qo‘l ostidagilari bilan bog‘liq yangi janjal yuz berdi.
Jurnalistlar uning o‘rinbosari Katrin Zuder ko‘p million dollarlik shartnomani uning do‘sti va sobiq hamkasbi Timo Nyotsel ishlagan Accenture konsalting kompaniyasiga o‘tkazishga erishganini bildi. Xuddi shu kompaniyaning manfaatlarini Mudofaa vazirligining rejalashtirish bo‘limiga rahbarlik qilgan general Erxard Byuler qo‘llab-quvvatlagan.

Zuder va Byulerning harakatlari bilan harbiy bo‘lim Accenture bilan tuzgan xizmat shartnomalarining yillik qiymati 2014 yildagi yarim million yevrodan 2018 yilda 20 millionga ko‘tarildi.
Shunday qilib Fon der Lyayen uzoq vaqt nepotizm ayblovlariga qarshi kurashishga majbur bo‘ldi.
Ikkala voqea ham vazirning reytingini sezilarli darajada pasaytirdi.

2019 yil yozida fon der Lyayen Yevropa Komissiyasi raisi lavozimiga nomzodi ilgari surilganida, Yevropa Ittifoqida allaqachon Shpitsen nomzodlari tizimi mavjud edi - Yevropa parlamentining partiyalari lavozimlariga asosiy da’vogarlar kiradi. Bu Yevropa Komissiyasi rahbarini saylash tartibiga yanada demokratik ko‘rinish berib, uni har qanday Yevropa parlamentida bosh vazirning tasdiqlanishiga o‘xshatib qo‘ydi.
2019 yilda Yevrokomissiya prezidenti lavozimiga sotsial-demokratlardan gollandiyalik Frans Timmermans, Yevropa xalq partiyasidan germaniyalik Manfred Veber, liberallardan daniyalik Margret Vestager va yashillardan germaniyalik Ska Keller nomzodini ilgari surdi.

Ammo Shpitsen kandidat tizimining mohiyati shundan iboratki, Yevrokomissiyaning yangi prezidenti mustaqil ravishda emas, balki Yevropa Ittifoqi mamlakatlari davlat va hukumat rahbarlari o‘tiradigan Yevropa kengashi taklifi bilan saylanadi. Kengash, o‘z navbatida, partiyalar tomonidan ko‘rsatilgan shaxslar orasidan nomzodlarni tanlashi mumkin, ammo buni amalga oshirish majburiyati yo‘q.

Fon der Lyayen esa Yevroparlamentda vakili bo‘lgan asosiy partiyalar ustidan g‘alaba qozonib, ularning har biriga eshitishni xohlagan narsasini va’da qildi. Bu taktika ajoyib bo‘lmasa ham ishladi. 2019 yil 16 iyulda bo‘lib o‘tgan yakuniy ovoz berishda fon der Lyayen Yevroparlament deputatlaridan 383 ta ovoz oldi, bu talab qilingan minimumdan to‘qqiztaga ko‘p.

Koronavirusga qarshi kurash paytida fon der Lyayen yana janjal markazida bo‘ldi

2019 yilning yozida Yevropa rasmiylari uchun asosiy muammo YeIdan chiqqan Buyuk Britaniya bilan kelishuvlar tayyorlash edi. Ko‘p oylik muzokaralardan so‘ng, 2020 yil yanvarida London va Bryussel Brexit’ni rasmiylashtirish bo‘yicha kelishuvni imzoladi. Shu yilning dekabr oyida ular savdo va hamkorlik shartnomasini tuzdi. Ammo 2020 yil mart oyida koronavirus butun Yevropa bo‘ylab tez tarqala boshladi. Bu vaqtda fon der Lyayenning stress ostida ishlash, tez qaror qabul qilish (ko‘pincha yordamchilar va Yevropa komissarlari bilan maslahatlashmasdan) va umuman inqiroz menejeri sifatida ishlash qobiliyati to‘liq namoyon bo‘ldi.

Pandemiyaning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlariga qarshi kurashish uchun Yevropa Ittifoqining 750 milliard yevrolik yangi avlod jamg‘armasi ochildi.

Shu bilan birga, virusga qarshi vaksinalarni ishlab chiqishga qodir bo‘lgan farmatsevtika kompaniyalarini qidirish hamda ushbu vaksinalarni xarid qilish boshlandi.

2021 yilning aprel oyida “The New York Times” gazetasi Yevropa komissiyasi rahbari Amerikaning Pfizer kompaniyasi bosh direktori Albert Burla bilan bir oy davomida Yevropa Ittifoqiga 1,8 milliard qo‘shimcha vaksina dozasini yetkazib berish bo‘yicha yozishmalarda bo‘lganini xabar qildi.
Boshqacha qilib aytadigan bo‘lsak, fon der Lyayen barcha Yevropa Ittifoqiga a’zo davlatlar vakillari ishtirok etishi kerak bo‘lgan masala bo‘yicha bir o‘zi qaror qildi. Fon der Lyayenning o‘zi ham, Burla ham vaziyat bo‘yicha izoh bermadi.

Bundan tashqari, 2021 yilning may oyida imzolangan kelishuvga ko‘ra, YeI Pfizer’ga 35 milliard yevro to‘lashi kerak edi, ya’ni bir dozaning narxi 19,5 yevroni tashkil qilgan bo‘lsa, bungacha vaksinalar har biri 15,5 yevrodan sotib olinardi. Pandemiyadan keyin ma’lum bo‘ldiki, eng konservativ hisob-kitoblarga ko‘ra, 215 million doza vaksina ishlatilmagan va tashlab yuborilgan. 2023 yil yanvarda “The New York Times” Yevropa komissiyasini jamoatchilikni qiziqtirgan ma’lumotlarga kirishga to‘sqinlik qilgani uchun sudga berdi.

Uch oy o‘tgach, belgiyalik lobbichi Frederik Baldan shaxsan fon der Lyayenga qarshi sudga murojaat qildi. Unga ko‘ra Yevrokomissiya rahbari o‘z vakolatlarini oshirib, Yevropa Ittifoqi mamlakatlariga, xususan Belgiyaga zarar yetkazgan.

Hozircha ikkala da’vo bo‘yicha sud qarorlari yo‘q, ammo ba’zi hisob-kitoblarga ko‘ra, “The New York Times” ishni yutib olish uchun yaxshi imkoniyatga ega.

Fon der Lyayen Yevropa siyosatchilari orasida Ukrainaning asosiy tarafdorlaridan biridir

Yevrokomissiya rahbari uchun yana bir sinov Rossiyaning Ukrainaga keng ko‘lamli bostirib kirishi bo‘ldi.
Ko‘pgina yevropalik siyosatchilardan farqli o‘laroq, u bo‘lajak hujum haqidagi Amerika razvedka ma’lumotlariga jiddiy yondashdi. 2021 yil noyabr oyida Jo Bayden bilan uchrashganidan ko‘p o‘tmay, bosqin sodir bo‘lgan taqdirda Moskvaga qarshi sanksiyalar ishlab chiqishni buyurdi.
Yevropa Komissiyasi bu masalada doimiy aloqada bo‘lgan Vashingtonda fon der Lyayenning qat’iyati yuqori baholandi.

2022 yil aprelida, urush boshlanganidan bir yarim oy o‘tgach, Yevrokomissiya rahbari Kiyevga tashrif buyurdi va iyun oyida Ukrainaga Yevropa Ittifoqiga nomzod maqomi berilishini e’lon qildi.
Bundan tashqari, u Ukraina hukumatining muzlatilgan Rossiya aktivlaridan olingan daromadni Ukraina Qurolli kuchlariga qurol sotib olish uchun ishlatish g‘oyasini qo‘llab-quvvatladi.

Urushning uchinchi yilida ham fon der Lyayen Ukrainani qo‘llab-quvvatlashda davom etish kerakligini aytdi.

“Biz Rossiyaning g‘alaba qozonishiga yo‘l qo‘ya olmaymiz. Rossiyaning g‘alabasi natijasida yuzaga kelgan ishonchsizlik bizga hozir saqlab qolishimiz mumkin bo‘lgan narsadan ancha qimmatga tushadi”, deydi u.

Biroq, ba’zi yevropalik siyosatchilar ko‘pincha fon der Lyayenning qat’iyatliligini murosaga intilishni istamaslik deb bilishadi.

"U hech kimga ishonmaydi, ittifoq tuzmaydi va odamlarni tinglay olmasligi xatolarga olib kelishi mumkin", deydi u haqida “Politico” nashri bilan suhbatda Yevropa Komissiyasining anonim xodimi.

Fon der Lyayen o‘z hamkasblarining fikrlariga qanday e’tibor bermasligiga misol qilib, uning Isroil va HAMAS o‘rtasida yangi urush boshlanganidan keyin Kfar Azaga tashrif buyurishini keltirish mumkin.

U Binyamin Netanyaxuni so‘zsiz qo‘llab-quvvatladi va Isroil o‘z xalqini himoya qilishga nafaqat huquqi, balki “hatto majburiyati” ham borligini aytdi.

Bunga javoban Yevropa Komissiyasining 842 nafar xodimi o‘z rahbari bilan kelishmovchiliklarini bildirgan xatni imzoladi. Ushbu bahsli chiqishlari tufayli fon der Lyayen Emmanyuel Makronning qo‘llab-quvvatlashini yo‘qotdi. Vengriya Bosh vaziri Viktor Orbanning fikricha, so‘nggi besh yil Yevropa Ittifoqi tarixida ulkan muvaffaqiyatsizlik yili bo‘ldi.

So‘rovlarga ko‘ra, u iyun oyida bo‘lib o‘tadigan saylovlarda g‘alaba qozonish uchun yaxshi imkoniyatga ega, ammo fon der Lyayen ko‘pchilikni qo‘lga kiritish uchun boshqa siyosiy kuchlarni qo‘llab-quvvatlashi kerak.