Зеленскийга муҳлат берган Трамп, пойтахтини кўчирадиган Эрон – Weekend

Яқин Шарқда ўзгараётган ҳарбий мувозанат. Минтақада ҳозиргача фақат Исроилда бўлган қирувчи самолётни энди Саудия ҳам олади.

Эрон пойтахтининг Теҳрондан кўчирилиши мажбурий чорага айланди. Бунга мамлакатдаги қурғоқчилик сабаб сифатида кўрсатилмоқда.

Зеленский қийин танлов олдида қолди. Трамп Украина бўйича тинчлик режасини ишлаб чиқди ва Зеленскийга уни қабул қилиш учун 27 ноябргача муддат берди. 

Жорий ҳафта давомида дунёда содир бўлган шу ва бошқа воқеа-ҳодисалар тафсилоти билан QALAMPIR.UZ'нинг Weekend дастурида танишинг.

Қийин танлов

Украина қийин танлов – ё ўз қадр-қимматини йўқотиш, ёки асосий ҳамкорини йўқотиш хавфи олдида турибди. 

Олдинроқ АҚШ ва Россия Президентларининг махсус вакиллари Стив Уиткофф ва Кирилл Дмитриев иштирокида Украина учун янги тинчлик режаси ишлаб чиқилаётгани айтилганди. Жорий ҳафтада 28 банддан иборат келишувнинг тафсилотлари матбуотда пайдо бўла бошлади.

Трампнинг тинчлик режаси дея номланган ушбу ташаббусга кўра, Украина Россияга маълум имтиёзлар беришга мажбур бўлиши кутилмоқда. Режанинг 2-бандида Украина, Россия ва ЕИ “кенг қамровли ҳужум қилмаслик тўғрисидаги келишув”ни имзолайди, сўнгги 30 йилдаги барча низоли масалалар ҳал қилинган деб ҳисобланади, дейилган.

Шунингдек, Қрим яримороли, Донецк ва Луганск ҳудудлари де-факто Россияники, деб тан олинади. Херсон ва Запорожье минтақалари эса фронтнинг ҳозирги чизиғи бўйича Украина ва Россия ўртасида бўлиниши керак. Ҳар икки давлат келгусида куч ишлатиб чегараларни ўзгартирмаслик мажбуриятини олади. НАТО қўшинлари Украина ҳудудига жойлаштирилмаслиги лозим.

Ушбу тахминий режага мувофиқ, Украина тикланиши учун АҚШ ва Европа маблағ ажратади. Шунингдек, Россиянинг 100 миллиард долларлик музлатилган активлари ҳам шу мақсадда сарфланади. Россияга қўйилган халқаро санкциялар босқичма-босқич бекор қилинади ва Москва–Вашингтон ўртасида узоқ муддатли иқтисодий ҳамкорлик тўғрисида келишув имзоланади.

Украина бўйича тинчлик режаси Киевга хавфсизлик кафолатларини ҳам ўз ичига олади. Ушбу кафолатлар НАТО шартномасининг 5-моддаси асосида ишлаб чиқилган бўлиб, АҚШ ва Европадаги иттифоқчиларни Украинага қилинган ҳар қандай ҳужумни бутун “трансатлантика ҳамжамияти”га қилинган ҳужум сифатида кўриб чиқишга мажбур қилади.

Режада тинчлик шартномаси имзоланган заҳоти ўт очишни тўхтатиш ва “ҳаммани ҳаммага” форматида ҳарбий асирлар алмашинуви назарда тутилган. Келишув бажарилишини назорат қилишни Дональд Трамп раҳбарлигидаги “тинчлик кенгаши” амалга оширади.

20 ноябрь куни Нью-Йоркда бўлиб ўтган БМТ Хавфсизлик Кенгаши брифингида Украинанинг БМТдаги доимий вакили ўринбосари Кристина Гайовишин Киев АҚШ Президентининг тинчлик режасини муҳокама қилишга тайёр экани, аммо Украина ҳудудий суверенитети савдо предметига айланмаслигини маълум қилди.

Украина Президенти Владимир Зеленский мамлакат ҳозир қийин танлов олдида турганини айтиб, халқига мурожаат қилди. Унинг бу мурожаати Вашингтоннинг жорий йил 27 ноябрь кунига қадар можарони ҳал қилиш бўйича келишув лойиҳаси имзоланмаса, Қўшма Штатлар Украинага қурол-яроғ етказиб бериш ва разведка маълумотлари алмашишни тўхтатиши билан таҳдид қилгани фонида йўлланмоқда.

“Биз ҳозир тарихимизнинг энг оғир дамларидан бирида турибмиз. Украина жуда қийин танлов олдида турибди: ё ўз қадр-қимматини йўқотиш ёки асосий ҳамкорини йўқотиш хавфи. Ё қийин 28 банддан иборат тинчлик режаси ёки қаҳратон қиш. Биздан аллақачон икки марта ҳужум қилганларга ишонишни сўрашмоқда ва улар жавоб кутишяпти. Биз АҚШ ва ҳамкорларимиз билан хотиржам, лекин тез ишлаймиз ва душманга Украина тинчликни хоҳламайди, дейишга асос бермаймиз. Мен тинчлик режасида икки жиҳат: украиналикларнинг қадр-қиммати ва эркинлиги ҳисобга олиниши учун курашаман. Биз урушни тугатиш учун ҳамма нарсани қиламиз, лекин Украина, Европа ва глобал тинчликка барҳам бериш учун эмас.

Биз деярли тўрт йилдан бери дунёдаги энг катта армиялардан бирини ушлаб турдик. Халқимиз уруш тугашини хоҳлайди. Биз пўлатдек мустаҳкаммиз, лекин энг кучли металл ҳам синиши мумкин. Урушнинг биринчи куни қочмадик. Бу қадр-қиммат. Бу эркинлик. Россия учун энг даҳшатли нарса – украиналикларнинг бирлиги. Энди бизга муносиб тинчлик ҳар қачонгидан ҳам керак. Одамлар, фуқаролар, сиёсатчилар – биз бирлашишимиз, жанжал ва сиёсий ўйинларни тўхтатишимиз керак. Ортимда Украина халқи турганини билиб, муносиб тинчликка эришиш менга осонроқ бўлади.

Кейинги ҳафта қийин бўлади. Бизни ажратиш учун жуда кўп босим бўлади. Душман ҳеч нарсага эриша олмаслигимиз учун ҳамма нарсани қилади. Уларга бундай қилишга рухсат беришга ҳаққимиз йўқ. Биз тинчлигимиз, қадр-қимматимиз ва эркинлигимиз учун бирлашишимиз керак. Мен ёлғиз эмаслигимга ишонаман”, деган у.

Россия Президенти Владимир Путин эса 21 ноябрь куни Россия Хавфсизлик кенгашида Москва тинч музокараларга ҳам тайёр эканини айтди. Унинг айтишича, Россия бу режа тинчлик асосини ташкил қилиши мумкин деб билади, аммо АҚШ буни Россия билан бевосита муҳокама қилмаяпти. 

“Россия ҳар доим айтиб келаётгани каби тинчлик музокараларига ҳам тайёр. Аммо бунинг учун таклифларнинг барча деталларини амалий муҳокама қилиш зарур. Россия бунга тайёр”, дея ўз сўзини якунлаган Путин.

Европа эса Трампнинг режасига эҳтиёткорлик билан қарамоқда. Жанубий Африкада АҚШ иштирокисиз ўтаётган G20 саммити доирасида етакчилар ушбу режани ҳам муҳокама қилди.

Шундай қилиб, олдимизда Украина учун муҳим ва оғир ҳафта кутмоқда. Кўрамиз, Зеленский муддат тугагунча Трампнинг шартига рози бўлармикан, ёки Трамп Путинга кўрсатгани каби, Зеленскийга ҳам муддатни чўзиб, илтифот кўрсатармикан.

НАТОсиз иттифоқ: АҚШ Саудияга янги мақом берди

18 ноябрда Саудия Арабистонининг валиаҳд шаҳзодаси ва Бош вазири, мамлакатнинг де-факто раҳбари Муҳаммад бин Салмон Ол Сауд 7 йил ичида биринчи бор Оқ уйга борди. Трамп уни тантана билан кутиб олди, шоҳона дастурхон ёзди. Меҳмонлар орасида эса футбол юлдузи Роналду ҳам бор эди. Трамп футболчи ва унинг бўлажак турмуш ўртоғи билан алоҳида учрашув ҳам ўтказди.

“Қора шаҳзода”нинг Оқ уйга ташрифига қайтадиган бўлсак, у Трамп Саудия Арабистонига жорий йил май ойида қилган ташрифи чоғида берган 600 миллиард долларлик ваъдасини кенгайтириб, ўз мамлакати АҚШдаги инвестицияларини 1 триллион долларга етказишини маълум қилди. Аммо у бу бўйича аниқ тафсилотлар ёки муддатлар келтирмади.

Трамп эса эртаси куни АҚШ–Саудия Арабистони инвестиция форумида бин Салмонга инвестициялар миқдорини 1,5 триллион долларгача оширишни таклиф қилганини айтди. Президент шаҳзодадан қандай жавоб олганини ошкор қилмаган, бироқ АҚШ бу борада “нимадир олишига” умид билдирган.

Шунингдек, Трамп Саудия Арабистонини АҚШнинг “НАТОга кирмайдиган асосий иттифоқчиси” сифатида белгилади. Бу мақом АҚШ шеригига ҳарбий ва иқтисодий имтиёзлар беради, аммо бевосита хавфсизлик мажбуриятларини ўз ичига олмайди. 

Оқ уй Трамп келгусида F-35 ҳарбий учоқларини етказиб беришга рухсат берганини, Саудия эса 300 та АҚШ танкини харид қилишга рози бўлганини маълум қилди. Бу АҚШнинг илк марта Ар-Риёдга бундай юқори технологияли учоқларни беришини англатади, бу эса муҳим сиёсий бурилиш ҳисобланади. Мазкур келишув Яқин Шарқдаги ҳарбий мувозанатни ўзгартиради ва Исроилнинг “сифат жиҳатдан устунлик мақоми”ни сақлаб қолиш борасидаги АҚШ сиёсатини синовга қўяди. Ҳозирга қадар F-35га эга бўлган ягона минтақавий давлат Исроил ҳисобланади.

Мамдани Оқ уйда

Жорий ҳафтада Оқ уйда яна бир муҳим учрашув бўлиб ўтди. Бир неча ойлардан бери ижтимоий тармоқлар ва ОАВ орқали бир-бирини қоралаб келаётган икки сиёсатчи ўртасидаги музокарадан сўнг улар журналистлар олдида самимий табассум билан кўриниш берди. Сезганингиздек, гап Нью-Йоркнинг янги сайланган мэри Зоҳран Мамдани ва АҚШ Президенти Дональд Трамп ҳақида кетмоқда. Трамп Мамданини коммунист, сайланган мэр эса Президентни фашист деб атаб келаётганди. 

21 ноябрь кунги суҳбатдан сўнг Трапм Мамдани билан унда битта умумий жиҳат бор экани – иккови ҳам яхши кўрадиган шаҳрининг улкан муваффақиятга эришишини исташини айди. 

Журналистлар Мамданига “Трампни ҳали ҳам фашист деб ҳисоблайсизми?”, дея савол берди. Янги мэр жавобга оғиз очаркан, Трамп Мамданининг қўлини ушлаб, “Ҳа деб қўй, бу тушунтиришдан осонроқ”, деган. Шунда Мамдани ҳеч иккиланмасдан “ҳа” жавобини берган. 

Бир бирининг ашаддмй душмани сифатида кўрилган бу икки етакчининг бир учрашув натижасида бунақанги яхши келишиб кетганидан сиёсат қанчалик тез ўзгараётганини айнглаш мумкин.

Эрон пойтахти кўчирилади

Эрон пойтахтининг Теҳрондан кўчирилиши масаласи атиги бир неча ҳафта ичида кескин ўзгаришларга учради. Аввалига расмийлар бу масала кун тартибидан олинганини эълон қилган бўлса, орадан кўп ўтмай Президент Масъуд Пезешкиён пойтахтни кўчириш “мажбурий чорага айланганини” маълум қилди.

“Бугун реал вазият шуки, бизда бошқа йўл қолмади. Пойтахтни кўчириш мажбурий чорадир. Агар ер кунига 30 сантиметр чўкаётганини айтсак, бу фалокатдир”, деди у.

Президент бу ҳолатни “миллий ҳалокат” деб атаб, экологик муаммоларни жамоатчилик, амалдорлар ва илмий доиралар ҳар куни муҳокама қилиши зарурлигини айтди. Эрон метеорология ташкилотлари ҳузуридаги Миллий об-ҳаво башорати марказининг маълум қилишича, бутун мамлакат бўйлаб ёғингарчилик миқдори узоқ йиллик ўртача кўрсаткичга нисбатан қарийб 89 фоизга камайган. Жорий куз Эрон учун сўнгги 50 йилдаги энг қуруқ мавсум бўлди.

Ноябрь бошида икки ҳафта ичида Теҳронда ичимлик суви тугаши мумкинлиги ҳақида хабар берилганди. Пезешкиён пойтахтнинг 15 миллион аҳолиси эвакуация қилиниши эҳтимолини ҳам тан олганди. Шунингдек, Эрон расмийлари мамлакатда ёғингарчиликни сунъий чақириш мақсадида булутларни кўпайтириш технологиясини қўллашни бошлаганини билдирди. Айни пайтда Эрон ҳукуматининг кейинги қарори ва кўчириш жараёнининг қайси ҳудудга йўналтирилиши ҳақида расмий маълумотлар кутилмоқда.