Туркия бўғозлардан ўтиш учун тўловларни беш баробарга оширади

Туркия ҳукумати 2022 йил 7 октябрдан савдо кемаларининг Босфор ва Дарданел бўғозларидан ўтиш нархини беш баравар оширишни режалаштирмоқда. Бу ҳақда бугун, 29 август куни республика Транспорт вазирлигига таяниб, “Sabah” газетаси хабар берди.

Қайд этилишича, бу қадам юк транзитидан олинадиган йиллик даромадни 40 миллион доллардан 200 миллион долларгача оширади. Йиғимлардан тушган маблағлар тиббий ёрдам ва фавқулодда вазиятларда эвакуация қилиш, шунингдек, маёқларнинг ишлашини таъминлашга сарфланади.

Буларнинг барчаси бўғозларнинг ҳозирги мақомини таъминлаган 1936 йилдаги Монтрö конвенцияси қоидаларида кўзда тутилган.

Газетанинг қайд этишича, тўловлар француз франкида белгиланган бўлиб, у 0,80 долларни ташкил этган. Вақт ўтиши билан инфляция ва олтин нархининг ошиши туфайли тўловлар деярли минимал даражага туширилган. Шу муносабат билан франкда ҳисобланган йиғимлар қиймати беш баравар оширилиб, 4 долларга етган.

Монтрö конвенцияси

Маълумот учун, Монтрö конвенцияси Швейцариянинг Монтрö  шаҳрида 1936 йил 22 июнь – 21 июлда бўлиб ўтган Қора денгиз бўғозлари режими бўйича конференцияда қабул қилинган Босфор ва Дарданел бўғозлари устидан Қора денгиздан Ўрта эр денгизигача бўлган Туркия суверенитетини тиклаган конвенциядир. 

Ушбу конвенция конвенцияси барча мамлакатларнинг савдо кемалари учун тинч ва уруш даврида бўғозлардан ўтиш эркинлигини сақлаб қолади. Бироқ, конвенция Қора денгиз ва Қора денгизга тегишли бўлмаган давлатлар флотлари учун ҳарбий кемаларнинг ўтиши учун бошқа режимни белгилайди. Туркия ҳукуматини олдиндан огоҳлантирган ҳолда, Қора денгиз давлатлари тинчлик даврида исталган синфдаги ҳарбий кемаларини бўғозлардан ўтказишлари мумкин.
Қора денгизга тегишли бўлмаган кучларнинг ҳарбий кемалари учун синф (фақат кичик сирт кемалари ўтади) ва тоннаж бўйича жиддий чекловлар жорий этилган. 
Қора денгизга тегишли бўлмаган давлатларнинг Қора денгиздаги ҳарбий кемаларининг умумий тоннажи 21 кундан ортиқ бўлмаган ҳолда 30 минг тоннадан (Қора денгиз мамлакатлари денгиз кучлари кўпайган тақдирда бу максимал миқдорни 45 минг тоннагача ошириш имконияти билан) ошмаслиги керак.

Конвенцияга кўра, Туркия урушда иштирок этган тақдирда, шунингдек, агар Туркия ўзини бевосита уруш таҳдиди остида деб ҳисобласа, ҳар қандай ҳарбий кемаларнинг бўғозлардан ўтишига рухсат бериш ёки тақиқлаш ҳуқуқига эга. Конвенция 29 та модда, 4 та илова ва битта протоколдан иборат. 2-7-моддалар савдо кемаларининг ўтиши билан боғлиқ. 8-22-моддалар ҳарбий кемаларнинг ўтиши билан боғлиқ. Ўтиш ва сузиш эркинлигининг асосий принципи 1 ва 2-моддаларда баён этилган.

1-моддада шундай дейилган: 

“Аҳдлашувчи Олий Томонлар бўғозларда денгиз орқали ўтиш ва сузиш эркинлиги принципини тан оладилар ва тасдиқлайдилар”. 

2-моддада шундай дейилган: 

“Тинчлик даврида савдо кемалари ҳар қандай турдаги юклар билан ҳар қандай байроқ остида туну-кун бўғозларда тўлиқ ўтиш ва сузиш эркинлигидан фойдаланадилар”.

Халқаро бўғозлар комиссияси тугатилиб, Туркиянинг бўғозларда ҳарбий назоратини тўлиқ тиклаш ва Дарданел бўғозини қайта тақсимлаш имконини берди. Туркия уруш пайтида ёки тажовуз таҳдиди остида бўлган барча хорижий ҳарбий кемалар учун бўғозларни ёпиш ҳуқуқига эга эди. Шунингдек, Туркия билан урушаётган мамлакатларга тегишли савдо кемаларининг транзитини рад этишга рухсат берилди. Конвенция Лозанна конвенциясида кўзда тутилган бўғозлар бўйича халқаро комиссияни унинг функцияларини Туркия ҳукуматига топшириш билан тугатди.

Фарангиз Салимова