Nega Afg‘onistonda zilzilalar tez-tez sodir bo‘ladi?

Bugun, 3 noyabr kuni ertalab Afg‘onistonning shimolidagi Mazori Sharif shahri yaqinida 6,3 balli zilzila sodir bo‘lib, kamida yetti kishi halok bo‘ldi va taxminan 150 kishi yaralandi. Joriy yil avgust oyi oxiridagi zilzila va kuchli takroriy silkinishlar oqibatida 2 200 dan ortiq odam halok bo‘lganiga bir necha oygina bo‘lgan edi.

Quyida urushdan vayron bo‘lgan bu Janubiy Osiyo mamlakati nega tez-tez zilzilaga duch kelayotgani va ularning oqibatlarini qanday kamaytirish mumkinligi haqida so‘z boradi.

Afg‘onistonda zilzila odatiy holmi?

Tog‘lar bilan o‘ralgan Afg‘oniston turli tabiiy ofatlarga moyil, ammo eng ko‘p qurbonlar zilzilalar oqibatida bo‘ladi. Har yili o‘rtacha 560 kishi halok bo‘ladi, iqtisodiy zarar esa taxminan 80 million dollarga teng.
Tadqiqotlarga ko‘ra, 1990 yildan buyon Afg‘onistonda magnitudasi 5,0 dan yuqori bo‘lgan kamida 355 ta zilzila qayd etilgan.

Nega Afg‘oniston zilzilalarga moyil?

Afg‘oniston Yevroosiyo tektonik plitasining chegarasida joylashgan bo‘lib, u Hind plitasi bilan tutashuv zonasini hosil qiladi – bu plitalar bir-biriga yaqinlashishi yoki yonma-yon siljishi mumkin. Shuningdek, mamlakat janubdan Arab plitasi ta’sirida bo‘lib, bu hududni dunyodagi eng faol tektonik mintaqalardan biriga aylantiradi.

Hind plitasining shimolga harakati va uning Yevroosiyo plitasiga bosimi Afg‘onistondagi ko‘plab zilzilalarning asosiy sababi hisoblanadi.

Qaysi hududlar eng xavfli?

Afg‘onistonning sharqiy va shimoliy-sharqiy hududlari, ayniqsa O‘zbekiston, Tojikiston va Pokiston bilan chegaradosh mintaqalar, zilzilalarga ayni vaqtda eng ko‘p duch keladi.

Tadqiqotlarga ko‘ra, aholi gavjum bo‘lgan Qobul shahrida zilzilalar oqibatidagi o‘rtacha yillik zarar 17 million dollarni tashkil etadi.
Tog‘li hududlarda zilzilalar ayniqsa xavfli, chunki ular ko‘p hollarda ko‘chkilarga sabab bo‘lib, qurbonlar va zarar miqdorini yanada oshiradi.

Afg‘onistondagi eng katta zilzilalar qanday bo‘lgan?

1900 yildan buyon Afg‘onistonda taxminan 100 ta “katta zarar keltirgan” zilzila qayd etilgan.
So‘nggi yillardagi eng halokatli zilzilalardan biri 2022 yilda sodir bo‘lgan 6 balli zilzila bo‘lib, 1 000 kishi halok bo‘lgan. 2023 yilda bir oy ichida bo‘lib o‘tgan bir nechta zilzilada ham 1 000 nafar odam halok bo‘lib, butun qishloqlar vayronaga aylangan.

2015 yilda sodir bo‘lgan 7,5 balli zilzila Afg‘oniston, Pokiston va Hindistonda jami 399 kishining hayotiga zomin bo‘lgan.

Eng katta vayronagarchilik esa 1998 yilda ro‘y bergan: uch oy ichida ikki marta zilzila sodir bo‘lib, birinchi zilzilada 2 300, ikkinchisida esa 4 700 kishi halok bo‘lgan.

Mamlakat qanday qilib bu xavfga chidamli bo‘lishi mumkin?

Tadqiqotlar yangi binolarni zilzilabardosh tarzda qurish va mavjud inshootlarni qayta mustahkamlashni tavsiya etadi.

Shuningdek, seysmik kuzatuv va erta ogohlantirish tizimlarini yaxshilash, xavfli falokat liniyalarini geokenglik va masofadan zondlash texnologiyalari yordamida aniqlab, aholini xavfli hududlardan ko‘chirish ham tavsiya etiladi.