“Дунёнинг энг қудратли аёли” деб аталувчи Урсула фон дер Ляйен ҳақида нималар маълум?

65 ёшли Урсула фон дер Ляйен 2019 йилдан буён Еврокомиссия президенти лавозимида ишлаб келмоқда. У бу лавозимни яна беш йилга сақлаб қолиши кутилмоқда. “Forbes” нашри уни "дунёдаги энг қудратли аёл" деб атайди, европалик дипломатлар эса "уни тобора қиролича каби ҳаракат қилмоқда" дейишади. Хўш, у туфайли Германияда кўпроқ аёллар раҳбарлик лавозимларини эгаллашни бошлаган Урсула фон дер Ляйен ҳақида нималар маълум?

Фон дер Ляйен 13 ёшига қадар Брюсселда яшаган. Унинг отаси Эрнст Альбрехт Европа Комиссиясида Рақобат бўйича бош директор бўлган. 1970 йилда оила Ганновер (Қуйи Саксония) яқинидаги Германиянинг кичик Лерте шаҳрига кўчиб ўтган.

Мутахассислиги бўйича шифокор, етти фарзанднинг онаси фон дер Ляйен 1990 йилда Германия Христиан-Демократик Иттифоқи партиясига қўшилган, бироқ 1990-2000 йиллар охиридагина сиёсат билан жиддий шуғуллана бошлаган. 2003 йилда у Қуйи Саксония парламентига сайланган ва кейинчалик Оила ишлари бўйича минтақавий вазир бўлган.

Шу билан бирга, у мухолифатдаги Христиан-Демократик Иттифоқи партияси раҳбари Ангела Меркель томонидан ташкил этилган комиссия аъзоси бўлган. Кейинчалик Меркель билан алоқалар фон дер Ляйеннинг сиёсий фаолиятида ҳал қилувчи роль ўйнади.

2013 йилги парламент сайловларидан сўнг фон дер Ляйен Германия Мудофаа вазирлигини бошқарган ва кейинги олти йил давомида у самарали раҳбар сифатида ўз қиёфасини яратган. Тўғри, унинг ҳарбий техника фонидаги фотосуратлари ҳаммани ҳам ишонтирмади.

Бундан ташқари, Урсула фон дер Ляйен обрўси билан боғлиқ жиддий муаммоларга дуч келди. 2015 йилда унинг адолатсиз қарзлари борлиги маълум бўлди. 2011 йилда Германия Иқтисодиёт вазири Карл-Теодор цу Гуттенберг ана шундай айбловлар туфайли истеъфога чиқди, икки йилдан сўнг эса Таълим вазири Аннет Шаван истеъфога чиқди. Аммо Урсула фон дер Ляйен ишдан олинмади. 

2018 йилда фон дер Ляйеннинг бевосита қўл остидагилари билан боғлиқ янги жанжал юз берди.
Журналистлар унинг ўринбосари Катрин Зудер кўп миллион долларлик шартномани унинг дўсти ва собиқ ҳамкасби Тимо Нётцель ишлаган Accenture консалтинг компаниясига ўтказишга эришганини билди. Худди шу компаниянинг манфаатларини Мудофаа вазирлигининг режалаштириш бўлимига раҳбарлик қилган генерал Эрхард Бюлер қўллаб-қувватлаган.

Зудер ва Бюлернинг ҳаракатлари билан ҳарбий бўлим Accenture билан тузган хизмат шартномаларининг йиллик қиймати 2014 йилдаги ярим миллион евродан 2018 йилда 20 миллионга кўтарилди.
Шундай қилиб Фон дер Ляйен узоқ вақт непотизм айбловларига қарши курашишга мажбур бўлди.
Иккала воқеа ҳам вазирнинг рейтингини сезиларли даражада пасайтирди.

2019 йил ёзида фон дер Ляйен Европа Комиссияси раиси лавозимига номзоди илгари сурилганида, Европа Иттифоқида аллақачон Шпицен номзодлари тизими мавжуд эди - Европа парламентининг партиялари лавозимларига асосий даъвогарлар киради. Бу Европа Комиссияси раҳбарини сайлаш тартибига янада демократик кўриниш бериб, уни ҳар қандай Европа парламентида бош вазирнинг тасдиқланишига ўхшатиб қўйди.
2019 йилда Еврокомиссия президенти лавозимига социал-демократлардан голландиялик Франс Тиммерманс, Европа халқ партиясидан германиялик Манфред Вебер, либераллардан даниялик Маргрет Вестагер ва яшиллардан германиялик Ска Келлер номзодини илгари сурди.

Аммо Шпицен кандидат тизимининг моҳияти шундан иборатки, Еврокомиссиянинг янги президенти мустақил равишда эмас, балки Европа Иттифоқи мамлакатлари давлат ва ҳукумат раҳбарлари ўтирадиган Европа кенгаши таклифи билан сайланади. Кенгаш, ўз навбатида, партиялар томонидан кўрсатилган шахслар орасидан номзодларни танлаши мумкин, аммо буни амалга ошириш мажбурияти йўқ.

Фон дер Ляйен эса Европарламентда вакили бўлган асосий партиялар устидан ғалаба қозониб, уларнинг ҳар бирига эшитишни хоҳлаган нарсасини ваъда қилди. Бу тактика ажойиб бўлмаса ҳам ишлади. 2019 йил 16 июлда бўлиб ўтган якуний овоз беришда фон дер Ляйен Европарламент депутатларидан 383 та овоз олди, бу талаб қилинган минимумдан тўққизтага кўп.

Коронавирусга қарши кураш пайтида фон дер Ляйен яна жанжал марказида бўлди

2019 йилнинг ёзида Европа расмийлари учун асосий муаммо ЕИдан чиққан Буюк Британия билан келишувлар тайёрлаш эди. Кўп ойлик музокаралардан сўнг, 2020 йил январида Лондон ва Брюссел Brexit’ни расмийлаштириш бўйича келишувни имзолади. Шу йилнинг декабрь ойида улар савдо ва ҳамкорлик шартномасини тузди. Аммо 2020 йил март ойида коронавирус бутун Европа бўйлаб тез тарқала бошлади. Бу вақтда фон дер Ляйеннинг стресс остида ишлаш, тез қарор қабул қилиш (кўпинча ёрдамчилар ва Европа комиссарлари билан маслаҳатлашмасдан) ва умуман инқироз менежери сифатида ишлаш қобилияти тўлиқ намоён бўлди.

Пандемиянинг ижтимоий-иқтисодий оқибатларига қарши курашиш учун Европа Иттифоқининг 750 миллиард евролик янги авлод жамғармаси очилди.

Шу билан бирга, вирусга қарши вакциналарни ишлаб чиқишга қодир бўлган фармацевтика компанияларини қидириш ҳамда ушбу вакциналарни харид қилиш бошланди.

2021 йилнинг апрель ойида “The New York Times” газетаси Европа комиссияси раҳбари Американинг Pfizer компанияси бош директори Альберт Бурла билан бир ой давомида Европа Иттифоқига 1,8 миллиард қўшимча вакцина дозасини етказиб бериш бўйича ёзишмаларда бўлганини хабар қилди.
Бошқача қилиб айтадиган бўлсак, фон дер Ляйен барча Европа Иттифоқига аъзо давлатлар вакиллари иштирок этиши керак бўлган масала бўйича бир ўзи қарор қилди. Фон дер Ляйеннинг ўзи ҳам, Бурла ҳам вазият бўйича изоҳ бермади.

Бундан ташқари, 2021 йилнинг май ойида имзоланган келишувга кўра, ЕИ Pfizer’га 35 миллиард евро тўлаши керак эди, яъни бир дозанинг нархи 19,5 еврони ташкил қилган бўлса, бунгача вакциналар ҳар бири 15,5 евродан сотиб олинарди. Пандемиядан кейин маълум бўлдики, энг консерватив ҳисоб-китобларга кўра, 215 миллион доза вакцина ишлатилмаган ва ташлаб юборилган. 2023 йил январда “The New York Times” Европа комиссиясини жамоатчиликни қизиқтирган маълумотларга киришга тўсқинлик қилгани учун судга берди.

Уч ой ўтгач, бельгиялик лоббичи Фредерик Балдан шахсан фон дер Ляйенга қарши судга мурожаат қилди. Унга кўра Еврокомиссия раҳбари ўз ваколатларини ошириб, Европа Иттифоқи мамлакатларига, хусусан Бельгияга зарар етказган.

Ҳозирча иккала даъво бўйича суд қарорлари йўқ, аммо баъзи ҳисоб-китобларга кўра, “The New York Times” ишни ютиб олиш учун яхши имкониятга эга.

Фон дер Ляйен Европа сиёсатчилари орасида Украинанинг асосий тарафдорларидан биридир

Еврокомиссия раҳбари учун яна бир синов Россиянинг Украинага кенг кўламли бостириб кириши бўлди.
Кўпгина европалик сиёсатчилардан фарқли ўлароқ, у бўлажак ҳужум ҳақидаги Америка разведка маълумотларига жиддий ёндашди. 2021 йил ноябрь ойида Жо Байден билан учрашганидан кўп ўтмай, босқин содир бўлган тақдирда Москвага қарши санкциялар ишлаб чиқишни буюрди.
Европа Комиссияси бу масалада доимий алоқада бўлган Вашингтонда фон дер Ляйеннинг қатъияти юқори баҳоланди.

2022 йил апрелида, уруш бошланганидан бир ярим ой ўтгач, Еврокомиссия раҳбари Киевга ташриф буюрди ва июнь ойида Украинага Европа Иттифоқига номзод мақоми берилишини эълон қилди.
Бундан ташқари, у Украина ҳукуматининг музлатилган Россия активларидан олинган даромадни Украина Қуролли кучларига қурол сотиб олиш учун ишлатиш ғоясини қўллаб-қувватлади.

Урушнинг учинчи йилида ҳам фон дер Ляйен Украинани қўллаб-қувватлашда давом этиш кераклигини айтди.

“Биз Россиянинг ғалаба қозонишига йўл қўя олмаймиз. Россиянинг ғалабаси натижасида юзага келган ишончсизлик бизга ҳозир сақлаб қолишимиз мумкин бўлган нарсадан анча қимматга тушади”, дейди у.

Бироқ, баъзи европалик сиёсатчилар кўпинча фон дер Ляйеннинг қатъиятлилигини муросага интилишни истамаслик деб билишади.

"У ҳеч кимга ишонмайди, иттифоқ тузмайди ва одамларни тинглай олмаслиги хатоларга олиб келиши мумкин", дейди у ҳақида “Politico” нашри билан суҳбатда Европа Комиссиясининг аноним ходими.

Фон дер Ляйен ўз ҳамкасбларининг фикрларига қандай эътибор бермаслигига мисол қилиб, унинг Исроил ва ҲАМАС ўртасида янги уруш бошланганидан кейин Кфар Азага ташриф буюришини келтириш мумкин.

У Биньямин Нетаньяхуни сўзсиз қўллаб-қувватлади ва Исроил ўз халқини ҳимоя қилишга нафақат ҳуқуқи, балки “ҳатто мажбурияти” ҳам борлигини айтди.

Бунга жавобан Европа Комиссиясининг 842 нафар ходими ўз раҳбари билан келишмовчиликларини билдирган хатни имзолади. Ушбу баҳсли чиқишлари туфайли фон дер Ляйен Эмманюэль Макроннинг қўллаб-қувватлашини йўқотди. Венгрия Бош вазири Виктор Орбаннинг фикрича, сўнгги беш йил Европа Иттифоқи тарихида улкан муваффақиятсизлик йили бўлди.

Сўровларга кўра, у июнь ойида бўлиб ўтадиган сайловларда ғалаба қозониш учун яхши имкониятга эга, аммо фон дер Ляйен кўпчиликни қўлга киритиш учун бошқа сиёсий кучларни қўллаб-қувватлаши керак.