АҚШ урушга қўшиладими? Эрон унга қандай “совға”тайёрлаган?

Ҳозирда Исроил ва Эрон зиддиятидаги асосий масала АҚШ Президенти Дональд Трамп Исроил томонида урушга қўшилиши ёки қўшилмаслиги бўлиб турибди. 17 июнь куни Дональд Трампнинг Оқ уйда миллий хавфсизлик бўйича маслаҳатчилари билан ўтказган йиғилишидан сўнг Эрон ва Исроил ўртасидаги можарода кейинги 24 ёки 48 соат ҳал қилувчи палла бўлиши ҳақида хабар берилганди. Ўша йиғилиш иштирокчилари ABC News’га ушбу муддат якунига етгач, можаронинг дипломатик ечими бор-йўқлиги маълум бўлади, акс ҳолда АҚШ ҳарбий чоралар кўришга мажбур бўлишини маълум қилган. Нетаньяху ҳам бу фақат бошланиши дея маълум қилганди. Аммо 17 июнда чиққан бу хабардан сўнг 48 соат охирламоқда. Ҳозирча ҳужумларни фақат Эрон кучайтирди. Сўнгги ҳужумларда Эрон ноодатий, силлиқ эмас, балки эгри ва зикзак шаклидаги траектория бўйлаб ҳаракатланувчи, оғир тоифадаги “Сижжил” баллистик ракетасидан фойдаланган. Бу ракетанинг учиш масофаси эса 2000 километрни ташкил этади. 19 июнь тонгида эса Исроилга Эрон томонидан охирги 7 кун ичидаги энг даҳшатли ҳаво ҳужуми уюштирилди.

Трамп эса ҳали урушга қўшилиш ҳақида бирон бир очиқроқ баёнот берганича йўқ. У ортда қолган соатларда Оқ уйдаги майсазорда берган баёнотларида АҚШнинг олдида иккита эҳтимол борлигини айтди. У ё курашиш кераклиги ёки Эрон “ядро қуролига эга бўлиши” ҳақида гапириб, дунё ҳамжамиятига кучли сигнал юборди дейиш мумкин. АҚШ кучлари эса ҳафта охирида Яқин Шарқда янада кўпаяди. Ҳегсет бу ҳақда аллақачон маълум қилганди. Шундай бўлишига қарамай, Қўшма Штатларнинг Эронга зарба бериш бермаслиги барибир ноаниқлигича қолмоқда. Бироқ “The Wall Street Journal” нашри Трамп 17 июнь куни кечқурун ёрдамчиларига Эронга ҳужум қилиш режасини маъқуллагани, аммо уни амалга оширишга ҳали якуний буйруқ бермагани ҳақида хабар берганди.

“Bloomberg” эса бу эҳтимолий зарба 21-22 июнь кунлари бўлиши мумкинлиги ҳақида ёзди. Нашрга кўра, АҚШнинг юқори мартабали расмийлари яқин кунларда Эронга эҳтимолий зарба беришга тайёрланмоқда. Шу билан бирга, АҚШда “бир нечта федерал агентликларнинг юқори раҳбарияти” ҳам зарбага тайёргарлик кўрмоқда. Манбаларнинг таъкидлашича, АҚШ етакчиси Дональд Трампнинг АҚШнинг Эрон-Исроил можаросига аралашуви ҳақидаги позицияси сўнгги кунларда республикачи иттифоқчиларнинг босими туфайли кескин ўзгарган. Жумладан, сенатор Линдси Грем Трампни фаол равишда Теҳронга қарши ҳарбий чоралар кўришга чақирган.

MI6 яъни Британия разведка хизматининг собиқ раҳбари Жон Соерс эса BBC’га берган интервьюсида фақат Америкада Эрондаги ядровий объектларни буткул йўқ қилиш имкони борлигини айтган. У Исроил Эрондаги баъзи муҳим ядровий объектларга ҳужум қилмагани, чунки яҳудий давлати чуқур ер остида жойлашган объектларни йўқ қилиш имкониятига эгамаслигини маълум қилган. Соерснинг фикрича, Вашингтон олдида дилемма турибди – Исроил билан бирга ҳаракат қилиб, ишни якунлаш ёки дипломатик ечим излаш. Шунингдек, Соерс агар нотўғри қарор қабул қилинса, Эрон жиддий заифлашиши мумкин, лекин ядровий дастурининг бир қисми омон қолиши эҳтимоли борлиги ҳақида ҳам огоҳлантирди. Унинг айтишича, Исроилнинг асл мақсади — АҚШни урушга тортиш ва уларнинг ҳарбий қудратидан фойдаланиб, Эрон ядровий объектларини тўлиқ йўқ қилиш.

BBC сиёсий шарҳловчиси Крис Мейсоннинг ёзишича, G7 (катта еттилик) саммитидаги дунё етакчилари Трамп Яқин Шарқда нимани мақсад қилганидан ҳайратда. Германия канцлери Фридрих Мерц G7 етакчилари Америка аралашуви ҳақида гаплашишганини айтганди. Аммо Буюк Британия Бош вазири Кир Стармер эса аввалроқ, Трампнинг баёнотларида урушга аралашиш нияти сезилмаганини таъкидлаган эди. Аммо кейинги соатларда вазият тубдан ўзгарган. Энди G7 етакчилари Трампнинг режаларини тахмин қилишга мажбур. Эрон ҳам, дунё ҳам, айнан шу нарса нима бўлаётганини тушунишга ва тахмин қилишга уриняпти.

CBS манбаларига кўра, Трамп Эроннинг ядровий объектларига, жумладан, улар ичидаги энг муҳим Фордода жойлашган уран бойитиш заводига зарба бериш учун Исроилга қўшилиш масаласини кўриб чиққан. Бу масала Оқ уйдаги Миллий хавфсизлик кенгаши йиғилишида муҳокама қилинган. Аммо CBS манбалари нашрга Трампнинг маслаҳатчилари ўртасида якдиллик йўқлигини маълум қилган. Сиёсатшунос Раджан Менон эса Трамп жиддий муаммоли танлов олдида турганини таъкидлаган. Унинг айтишича, агар Трамп Исроилнинг ҳарбий ҳаракатига қўшилса, ўзининг урушга қарши сиёсатидан чекинган бўлади, агар аралашмаса, АҚШдаги исроилпараст доиралар ғазабига учрайди.

Эрон қандай жавоб беради?

Юқорида таъкидланганидек, агар АҚШ аралашмаса, Исроилнинг якка ўзи Эрон ядровий салоҳиятини йўқ қилишга қурби етмаслиги мумкин. Шу боис АҚШ Яқин Шарқдаги ҳарбий салоҳиятини кучайтирмоқда, жумладан, минтақага авианосец ва бошқа кучларни жойлаштирган. Бу эса Эрон билан тўғридан тўғри тўқнашув эҳтимоли ошганидан далолат беради. Аммо таҳлилчилар  агар АҚШ тўғридан тўғри урушга киришса, Эрон ҳам шунчаки қараб турмаслиги, расмий Теҳрон бу вазиятда маҳаллий можарони халқаро инқирозга айлантириши мумкинлигини тахмин қилмоқда. Унга кўра, форсларда бир нечта жавоб чоралари мавжуд бўлиб, уларнинг биринчиси ракета зарбалари ва ҳарбий объектларга ҳужумлардан иборатдир. Масалан, Эрон ҳозирча АҚШ базаларига тўғридан тўғри ҳужум қилмаяпти. Лекин у катта миқдорда ракеталарини сақлаб турибди. Уруш авж олса, Ироқ, Қувайт, Қатар, Баҳрайн, Саудия Арабистони ва бошқа мамлакатлардаги ўнлаб АҚШ базалари ҳужумга учраши мумкин. Минтақада эса тахминан 40–50 минг АҚШ ҳарбий хизматчиси бор. Иккинчи вариант сифатида эса Ҳормуз бўғозини ёпиш эҳтимоли кўриб чиқилмоқда. Эрон парламенти мудофаа қўмитаси раҳбари Исмоил Косари Теҳрон Ҳормуз бўғозини ёпиш имкониятини жиддий кўриб чиқаётганини маълум қилди. Маълумки, Ҳормуз – стратегик денгиз йўли бўлиб, жаҳон миқёсидаги нефть етказиб беришнинг 20 фоизи шу ерда ўтади. Учинчи, яъни энг хавфли вариант эса ҳусийларни дастаклаш орқали Боб-ал-Мандебдаги савдо йўлагини шикастлашдир. Боб-ал-Мандеб бу Қизил денгиз ва Ҳинд океани ўртасидаги муҳим йўл. У ерда Эрон томонидан қўллаб-қувватланадиган ҳусийлар ҳаракатлантирилиши мумкин. Бу Европа-Осиё ўртасидаги логистика ва савдони издан чиқаради. Ўтган давр мобайнида ҳам ҳусийлар бу ердаги савдога таъсир ўтказиш орқали Ғарб давлатларига бир неча миллиард доллар зарар етказди.

Бундан ташқари, ва ниҳоят Эрон ихтиёрида минтақа бўйлаб кенг тарқалган “қаршилик ўқи” ҳаракатлари, аниқроқ қилиб айтганда прокси гуруҳлари бор. Тахминларга кўра, Эрон мазкур шароитда ўзининг “Қаршилик ўқи” тармоғини – прокси гуруҳлар ва махфий агентларини фаоллаштириши мумкин. Бу “Ҳизбуллоҳ”, ҳусийлар, Эрон разведкасининг чет элдаги бўлинмаларини қамраб олади. Натижада АҚШ базаларига зарбалар, киберҳужумлар ва америкалик фуқароларни гаровга олиш каби чоралар, хуллас ҳамма жавоб чоралари амалга оширилиши мумкин. Барча таҳлилчиларнинг фикрича, АҚШнинг тўғридан тўғри аралашуви Теҳрон томонидан фақат режимга эмас, балки давлатнинг мавжудлигига таҳдид сифатида қабул қилинади. Бу эса Яқин Шарқдаги маҳаллий урушни глобал геосиёсий фалокатга айлантиради. Бунинг оқибатларини эса олдиндан башорат қилиб бўлмайди.