Трамп 79 га тўлди. Туғилган кунда ҳарбий парад ўтказилмоқда

Бугун, 14 июнь куни АҚШ армияси ташкил этилганига 250 йил бўлди, президент Дональд Трамп эса 79 ёшга кирди. Шу муносабат билан катта ҳарбий парад ўтказилиши кутилмоқда.

Дональд Трамп – замонавий Америка сиёсатининг энг зиддиятли ва баҳсли лидерларидан бири. У сиёсий ва ҳарбий тажрибага эга бўлмасдан туриб, президентлик лавозимига сайланган ягона шахс бўлиб, демократия, оммавий ахборот воситалари ва ҳуқуқий тизимларга қарши очиқ чиқишлари билан танилган. Трамп ўзининг бойлиги, шов-шувли ҳаёти ва популистик чиқишлари орқали манипуляцияни сиёсий қуролга айлантирди.

Ҳокимиятга бўлган муносабати ҳарбий парадлар, миллатчилик ғоялари ва оммага мўлжалланган қатъий чиқишлар билан йўғрилган Трамп Америкада авторитаризм хавфининг жонли тимсолига айланмоқда.

Сиёсат ва бизнесни қориштирган президент

АҚШнинг 45-Президенти Дональд Трамп 1946 йил 14 июнда Нью-Йоркда кўчмас мулк билан шуғулланувчи муваффақиятли тадбиркорлар оиласида туғилган. У оиладаги беш фарзанднинг тўртинчиси эди. Онаси шотландиялик, отаси эса немис аждодларига эга бўлган.

Ўзининг сўзларига кўра, Дональд мактабда кўпинча муаммо келтириб чиқаргани сабабли ота-онаси уни 13 ёшида ҳарбий мактабга ўтказган.

Кейинчалик Дональд Фордҳам ва Пенсильвания университетларида иқтисодиёт бўйича таҳсил олади.

У талабалик пайтидаёқ кўчмас мулк соҳасига сармоя киритган эди. Вақт ўтиши билан эса оилавий бизнеснинг раҳбарига айланиб, компания номини “The Trump Organization”га ўзгартиради. Кейинчалик, у ўзини турли йўналишларда синаб кўрди: гўзаллик танловларига ҳомийлик қилди, телешоуда бошловчилик қилди ва муваффақиятли бизнес ҳақида китоб ёзди.

Бу йиллар давомида Дональд уч марта уйланиб, икки марта ажрашган. ОАВ айниқса унинг биринчи ва иккинчи никоҳи ҳақида кўп ёзган, чунки у биринчи рафиқаси билан ажрашмасдан туриб, иккинчи рафиқаси билан муносабатини очиқлаган. Умумий ҳисобда, унинг уч ўғли ва икки қизи бор.

Дональд Трамп умрининг катта қисмини омма эътиборида ўтказгани сабабли, у кўплаб америкаликлар учун президентликка номзодини қўйишидан олдин ҳам таниш эди. Баъзилар уни бизнесдаги муваффақият ва бренд билан тилга олса, баъзилар қарздорлик ва суд ишлари билан танир эди. Аммо 2016 йилги сайлов кампаниясига Республикачилар партиясидан номзод сифатида расман киришгунга қадар, Дональдни деярли ҳеч ким сиёсатда тасаввур қила олмас эди. Унинг бошқа Америка президентларидан фарқи шундаки, Трамп илгари на давлат хизматида ишлаган ва на ҳарбий хизматда бўлган.

Трамп кам эмас, кўп эмас, нақд 70 ёшида сиёсатга қадам қўйди. Президент этиб сайлангач ҳам у Twitter (ҳозирги Х) орқали тўғридан тўғри одамлар билан фикр алмашишда давом этиб, изоҳларга жавоб ёзишдан эринмасди.

Иккинчи муддатдаги сиёсат

Американинг 46-Президенти Жо Байден кейинги муддатга қайта сайланиш учун ўз номзодини олға сурди. Аммо Трамп билан ўтган илк дебатдаёқ демократлар унинг номзодини олиб ташлашга қарор қилди ва вице-президент Камола Ҳаррис кампания бошлади. Бироқ қанчалик умидли кўринмасин, Камола етарли овоз тўплай олмади.

Шундай қилиб, бир муддатлик танаффусдан сўнг 2025 йил январда Трамп яна Оқ уйга қайтди. Бу сафар унинг тарафдорлари орасида дунёнинг энг бой одами Илон Маск каби миллиардер ва бошқа кўплаб машҳурлар бор эди. “Forbes” ҳисоботларига кўра, ҳозирда Трамп 5 миллиард доллар бойликка эга.

Май ойида Яқин Шарққа қилган сафари давомида Қатар давлати Трампга 400 миллион долларлик самолёт ҳадя қилди. Хулоса қилиб айтганда, уни йирик мамлакат президенти ўлароқ, қимматбаҳо совғалар қабул қилишда тортинчоқ деб бўлмайди.

Трамп бу сафар президентликка сайланса, фақат Америка муаммолари билан шуғулланишга, фақат фуқаролар манфаати учун ҳаракат қилишга ваъда берганди. Лавозимга киришгани заҳоти у ўз табиатига хос тарзда шошилинч равишда юзлаб қарор ва фармойишлар чиқарди. Лекин суд уларнинг кўпчилигини қонунга хилоф деб топди ва бекор қилди.

Энг шов-шувли қарорлардан бири мамлакатдан ноқонуний муҳожирларни чиқариб юбориш бўлди. Дастлаб америкаликлар буни жуда яхши қабул қилди, кўпгина жиноятчи ва гуруҳлар чиқариб юборилди. Аммо кутилмаганда “кутилган” норозиликлар авж олди. Биргина шу ойнинг бошидан Техас, Лос-Анжелес ва Нью-Йорк каби бир қанча штатларда муҳожирларнинг чиқариб юборилишига қарши намойишлар бўлиб ўтмоқда.

Президентликка келиши билан 24 соат ичида “дунёни тинчитиб қўйиш”ни иддао қилган Трамп ўз мамлакатидаги ўзига қарши намойишларини ҳам бостира олмаётир.

Россия-Украина уруши ва Яқин Шарқдаги минтақавий можаролар ҳам барҳам топадиганга ўхшамайди, айниқса Исроилнинг куни кеча Эронга қилган ҳужуми Трампнинг минтақадаги ядровий қурол келишувларига ёмон таъсир кўрсатди. Шундай бўлса-да, Трамп мажбурий-ихтиёрий равишда Американинг барча президентлари каби Исроилни ҳимоя қилишга ваъда берди ва сув орқали ёрдам кучларини юборди.

Дастлаб Путин билан ҳам келишиб олгандек кўринган Трамп бундан иш чиқмаслигини тушуниб етди чоғи, ҳафсаласи пир бўлганини маълум қилди. Трамп билан ораси бузилган фақат Путин эмас, Маск ҳам дўстлар қаторидан ўчирилди.

Пулни беҳуда совуриш – ҳар ўнтадан олтита америкалик параддан норози

Яқин Шарқ яна уруш олови ичида қолган бир пайтда Америка ўзининг ҳарбий салоҳиятини намоён қилишга киришмоқда.

Парадда тахминан 7 минг аскар турли тарихий даврлар, жумладан, Фуқаролар уруши, Корея ва Вьетнам урушлари, шунингдек, ҳар иккала жаҳон уруши формаларида кўриниш беради.

Бундан ташқари, 70 тоннагача бўлган олдинги урушлардан қолган ва замонавий оғир зирҳли техникалар, 30 тонналик жанговар машиналар ва 20 тонналик бошқа техникалар намойиш қилинади.

Хорижий ОАВга кўра, ҳарбийлар ҳозирда Вашингтонга 150 га яқин транспорт воситалари ва 50 га яқин самолётни ҳаракатлантириш бўйича режалар устида ишламоқда. Парад жамоатчилик учун бепул бўлади, аммо солиқ тўловчилар учун 45 миллион долларга тушиши кутиляпти.

Шунча тайёргарлик ва харажатларга қарамай, “The New York Times” журналининг ёзишича, парад йўли жуда қисқа – 1,5 км. Аммо бошқа нашрлар масофанинг 6 километргача етиши ҳақида маълумот тарқатмоқда.

Мустақил ОАВ мазкур парад Трампнинг туғилган куни муносабати билан Оқ уй ташаббускорлигида ўтказилаётганига ишора қилмоқда. Бироқ бу расмий тасдиқ топмаган.

Ҳар йили Иккинчи жаҳон урушидаги ғалаба муносабати билан ҳарбий парад ўтказишга устомон Россиядан фарқли ўлароқ, АҚШ бундай тадбирларни камдан кам уюштиради. Шундай бўлса-да, “The Associated Press” томонидан ўтказилган сўров натижаларига кўра, америкаликларнинг 60 фоизи Трампнинг туғилган кунида ўтказиладиган ҳарбий парадни солиқ тўловчилар пулидан оқилона фойдаланиш эмас, деб ҳисобламоқда.

Молиявий харажатларини инобатга олмаганда эса америкаликларнинг 40 фоизи бу ҳашаматли тантанани маъқуллаган, 29 фоизи қарши бўлган, қолганлари эса бетараф қолган. Сиёсий қарашлар нуқтаи назаридан, демократларнинг атиги 20 фоизи бундай парадни қўллаб-қувватлаган бўлса, республикачиларнинг 67 фоизи бунга ижобий муносабат билдирган.

Харажат масаласига келганда, демократларнинг 80 фоизи бу сарф-харажатни мақсадга мувофиқ деб ҳисобламаган. Республикачилар эса бошқача фикрда – уларнинг деярли учдан икки қисми бу катта миқдордаги харажатни маъқуллаган.

10 июнь куни Трамп парадни ғалати бир тарзда оқлади:

“Агар биз бўлмаганимизда, ҳозир немисча гапираётган бўлардингиз, тушуняпсизми? Японча ҳам бўлиши мумкин эди. Балки иккаласининг аралашмасида гапираётган бўлардингиз”, деди у журналистларга.

Дональд Трампнинг сиёсий портрети – мураккаб, зиддиятли ва бир вақтнинг ўзида таъсирчан. У кутилмаган ҳаракатлар, ўткир чиқишлар ва қаттиқ позицияси билан тарихда ўзига хос чизгилар қолдирмоқда. Унинг ҳарбий парад орқали ўз мавқеини мустаҳкамлашга уриниши, миграция сиёсатидаги кескин чоралари, шунингдек, халқаро майдондаги фаолияти кўпчилик томонидан турлича баҳоланмоқда. Аммо бир нарса аниқ: Трамп анъанавий сиёсат доирасидан ташқарида турадиган ва Америка сиёсий ҳаётига ўз рангини берган лидердир.