HAMAS Trampning G‘azo bo‘yicha rejasini qabul qildi. Ular nimalarga rozi bo‘ldi?

HAMAS kecha, 3 oktyabr kuni AQSH Prezidenti Donald Trampning G‘azo bo‘yicha taklifi shartlariga muvofiq ravishda “tirik yoki o‘lik holda” barcha isroillik garovdagilarni ozod qilishga rozi bo‘ldi hamda kelishuv tafsilotlarini muhokama qilish uchun vositachilar orqali darhol muzokara boshlashga tayyorligini bildirdi. Bu haqda harakatning tegishli bayonoti e’lon qilindi.

HAMAS Tramp rejasining bir necha muhim qismlarini qabul qildi, jumladan: urushni tugatish, Isroilning chiqib ketishi, isroillik garovdagilar va falastinlik mahbuslarni ozod qilish, yordam va tiklanish ishlarini tashkil etish hamda falastinliklarni hududdan chiqarishga qarshi chiqish.

Shu bilan birga, HAMAS bayonoti bilan Tramp rejasi o‘rtasida G‘azoning kelajakdagi boshqaruvi va HAMASning o‘zi bu jarayonda qanday rol o‘ynashi haqidagi masalalarda farqlar mavjudligi ko‘rindi. HAMAS bu borada keyingi muzokaralarni o‘tkazish istagini bildirdi.

HAMAS bayonoti bilan Tramp rejasi o‘rtasidagi farqlarni quyidagicha taqqoslash mumkin:

HAMAS Tramp rejasidan nimaga rozi ekanini aytmoqda?

Isroillik garovdagilar va falastinlik mahbuslarni ozod qilish:

HAMASning bildirishicha, u G‘azodagi isroillik garovdagilarni – tirik yoki o‘lik holda – “Prezident Tramp taklifida nazarda tutilgan almashish formulasiga muvofiq, zarur amaliy sharoitlar ta’minlangan holda” ozod qiladi.

“Zarur amaliy sharoitlar” degani bilan nima nazarda tutilgani aniqlashtirilmagan. Guruh bu masala bo‘yicha tafsilotlarni muhokama qilish uchun vositachilar orqali darhol muzokaralarga tayyorligini bildirdi.

Tramp rejasiga ko‘ra, HAMAS “Isroil bu kelishuvni ommaviy ravishda qabul qilganidan keyin 72 soat ichida” barcha garovdagilarni qaytarishi kerak.

Shundan so‘ng, Isroil umrbod qamoqda bo‘lgan 250 falastinlik mahbusni, shuningdek, 2023 yil 7 oktyabridan keyin hibsga olingan 1 700 nafar G‘azo fuqarosini, ular orasida barcha ayollar va bolalarni ozod qiladi. Har bir isroillik garovdagi shaxsning jasadi qaytarilganda, Isroil 15 nafar halok bo‘lgan g‘azolikning jasadini qaytarishi nazarda tutilgan.

Otashkesim, urushni tugatish va Isroilning chiqib ketishi:

HAMAS urushni tugatish va Isroilning anklavdan “to‘liq chiqib ketishi” konsepsiyasini qabul qildi. Bayonotda chiqish bosqichma-bosqich amalga oshiriladi yoki yo‘qligi haqida so‘z yuritilmagan, ammo Isroil okkupatsiyasi rad etilgan.

Tramp rejasida aytilishicha, “Isroil qo‘shinlari garovdagilarni ozod qilishga tayyorgarlik ko‘rish uchun kelishilgan chiziqqacha chiqib ketadi”. Shu vaqtda Isroil harbiy hujumlarini, jumladan, havodan va artilleriyadan bombardimonlarni to‘xtatadi, “jangovar chiziqlar barcha sharoitlar to‘liq chiqib ketish uchun yaratilgunga qadar muzlatilgan holda qoladi”.

Yordam, tiklanish va falastinliklarni chiqarishga yo‘l qo‘ymaslik:

HAMAS Tramp rejasida G‘azoga yordam oqimini keskin oshirish va falastinliklarni hududdan chiqarishni nazarda tutmaganini olqishladi.

Tramp rejasiga ko‘ra, yordam 19 yanvardagi kelishuvda belgilangan hajmda darhol G‘azoga yetkaziladi. Shuningdek, infratuzilma, shifoxonalar va nonvoyxonalarni tiklash, yo‘llarni ochish va vayronalarni olib tashlash uchun zarur uskunalar kiritiladi. Yordam BMT, Qizil Yarimoy va boshqa xalqaro tashkilotlar orqali amalga oshiriladi.

HAMAS falastinliklarni G‘azodan ko‘chirishni rad etdi. Tramp rejasida “hech kim majburan chiqarilmaydi” deb ta’kidlanadi va chiqib ketganlar xohlasa, erkin qaytishi mumkinligi aytiladi. Rejada falastinliklarni G‘azoda qolishga undaydigan iboralar ham bor.

HAMAS bilan Tramp rejasi orasida kelishmovchiliklar qayerda kuzatilmoqda?

G‘azoni boshqarishda xorijiy ishtirok:

Tramp rejasiga ko‘ra, “G‘azo vaqtinchalik o‘tish davrida texnokrat va siyosatsiz falastinliklardan iborat qo‘mita tomonidan boshqariladi”, lekin bu jarayonda qatnashadigan aniq shaxslar yoki guruhlar tilga olinmagan.

Rejada bu qo‘mita yangi xalqaro o‘tish organi tomonidan nazorat qilinishini, uning rahbari Donald Tramp bo‘lishini va a’zolar orasida Buyuk Britaniyaning sobiq bosh vaziri Toni Bler ham bo‘lishini nazarda tutadi.

HAMAS esa G‘azo ma’muriyatini “falastinlik milliy konsensusiga asoslangan, arab va islomiy ko‘mak bilan faoliyat yuritadigan mustaqil (texnokrat) falastinliklar organiga” topshirishga rozi ekanini bildirdi. HAMAS avval ham boshqaruvni boshqa bir Falastin organiga topshirish taklifini bergan edi.

Shu bilan birga, HAMAS AQSH arab davlatlari bilan hamkorlikda tashkil etmoqchi bo‘lgan “vaqtinchalik xalqaro barqarorlashtirish kuchlari”ni G‘azoga joylashtirish rejasi haqida izoh bermadi.

HAMASning kelajakdagi roli:

Tramp rejasida HAMAS “G‘azo boshqaruvida hech qanday tarzda – na bevosita, na bilvosita, na boshqa shaklda – ishtirok etmasligiga” rozi bo‘lishi kerakligi aytilgan. Reja, shuningdek, “G‘azoni demilitarizatsiya qilish” jarayonini ham nazarda tutadi.

HAMAS esa o‘z bayonotida harakatni “keng qamrovli Falastin milliy tuzilmasining bir qismi” deb hisoblashini bildirdi. U demilitarizatsiya haqida fikr bildirmadi va avval ham bu chaqiriqlarni rad etgan.

“Bu masala umummilliy pozitsiyaga bog‘liq bo‘lib, tegishli xalqaro qonun va rezolyutsiyalar asosida muhokama qilinishi kerak. Unda HAMAS ham ishtirok etadi va to‘la mas’uliyat bilan hissa qo‘shadi”, deyiladi HAMAS bayonotida.

Shuningdek, HAMAS o‘z a’zolari qurollarini topshirsa, ularga amnistiya va boshqa mamlakatlarga xavfsiz chiqib ketish imkoniyatini berish haqidagi Tramp rejasidagi taklifga ham izoh bermadi.