“Кусто ҳайратда!” Дунёни лол қолдирган ихтиролар

Дунё глобал ўзгаришларни бошдан кечирмоқда. Бу йўлда одамларга технологиялар ҳамроҳ бўляпти. Инсоният ўзининг чекланмаган эҳтиёжларини қондириш йўлида янгидан-янги технологик кашфиётларга қўл урмоқда. Охирлаётган 2021 йилда ҳам ўзига хос, кўпчиликни ҳайратлантирадиган ихтиролар қилинди. QALAMPIR.UZ эътиборингизга “Йил ихтиролари”ни ҳавола этади.

Ҳайдовчисиз поезд

11 октябрь куни Германиянинг Deutsche Bahn темир йўл оператори ва Siemens компанияси дунёдаги биринчи ҳайдовчисиз поездни ишга туширди. Поезд анъанавий поездларга қараганда энергияни камроқ сарфлайди ва 30 фоизгача кўпроқ йўловчи ташийди. Мазкур поезд ҳайдовчисиз ҳам тўғри ҳаракатланади, аммо сайёҳларнинг хавфсизлиги ва саёҳатларни назорат қилиш учун ҳайдовчи бўлади.

Учар одам

Нидерландия армиясида “учар одам” пайдо бўлди. Нидерландия Ҳарбий денгиз кучлари бир кемадан бошқасига тезлик билан ўтишда ёрдам берадиган учишга мўлжалланган реактив костюмни синовдан ўтказишни бошлади. Денгиз пиёдалари ҳозирча бу каби костюмлардан фойдаланиш қанчалик самарали бўлишини текшириб кўрмоқда. Дастлабки синов натижаларига кўра, у тижорат кемаларини текширишда қўл келиши маълум бўлган. Ҳарбийлар ҳозирда бу каби қурилмадан ҳарбий ҳаракатларда қандай фойдаланиш мумкинлигини ва бу қанчалик фойда беришини ўйламоқда – бунга халал бериши мумкин бўлган айрим сабаблар мавжуд. Реактив костюм у қадар узоқ бўлмаган масофага тез ҳаракатланиш имконини беради – у соатига 80 километр тезликда уча олади, бироқ ёқилғи захираси максимум 8 дақиқага етади.

ОИВни йўқ қиладиган вакцина

Япониялик олимлар ОИВни йўқ қиладиган вакцина яратди. Бир гуруҳ япониялик тадқиқотчилар маймунларнинг организмидаги ОИВ (орттирилган иммунодефицит вируси)ни йўқ қиладиган вакцина яратишга муваффақ бўлди. Япония Миллий биотиббиёт инновациялари, саломатлик ва овқатланиш институти тадқиқотчилари янги вакцина билан эмланган япон макакаларининг организмига ОИВни юборган. Тадқиқотчиларнинг сўзларига кўра, еттита маймундан тўрттаси касалланган, бироқ кейинчалик касал маймунларнинг организмида вирус ғойиб бўлган. Олимларнинг фикрича, ушбу ҳайвонларда вакцина билан қўзғатилган иммунитет реакцияси ОИВнинг йўқолишига олиб келган. Тадқиқотчилар тахминан беш йил ичида вакцинанинг клиник синовларини одамларда бошлашга умид қилмоқда.

Вазн йўқотиш мосламаси

Янги Зеландиянинг Отаго университети ва Буюк Британиянинг тадқиқотчилари дунё бўйича биринчи бўлиб семириш эпидемиясига қарши курашишда ёрдам берадиган вазн йўқотиш воситасини ишлаб чиқди. Ушбу ихтиро инсоннинг юқори ва пастки тишларга ўрнатиладиган ва соғликка зарар келтирмайдиган қурилма бўлиб, “DentaClim Diet Control” деб номланган. “DentaClim Diet Control” орқали тишлар қулфлаб қўйилгач, одамнинг оғзи 2 миллиметргача очилиши мумкин, бу гапириш ва нафас олиш имконини беради, лекин овқат ейишга имкон қолдирмайди.  Отаго соғлиқни сақлаш университети етакчи тадқиқотчиси, вице-канцлер, профессор Пол Брунтоннинг айтишича, ускуна семириш билан курашаётган одамлар учун самарали, хавфсиз ва арзон нархдаги восита ҳисобланади.

Экрани силжийдиган лазерли телевизор

Hisense компанияси экрани силжийдиган дунёдаги биринчи лазерли телевизорни тақдим этди. Силжийдиган экранга эга Hisense’нинг янги телевизорига 77 дюймли панел ўрнатилган. У 4K HDR сифатни қўллаб-қувватлайди, лазерли технологияси эса 107 фоизлиги BT.2020 ранглар гаммасини ва 350 нитли максимал ёрқинликни таъминлайди. Дизайнига эътибор берадиган бўлсак, экран ён томонида ҳеч қандай рамка йўқ, аммо паст ва тепа қисмларида бор. Пастки қисмидагиси анча қалинроқ. Янги моделга Transvision визуал процессори ва сифатли овозни таъминловчи Harmon/Kardon динамиклари ўрнатилган. Ҳозирча Hisense’нинг ҳаракатланувчи лазерли телевизорини “JD.com” сайти орқали бронлаш мумкин. Компания унинг нархи ва тақдим этилиш санасига ойдинлик киритмаган.

Фонарли соябон

Xiaomi фонарга эга, битта тугмани босиш орқали қайта йиғиладиган, ёмғир ва қуёшдан ҳимояловчи соябонни ихтиро қилди. Соябонни Xiaomi томонидан қўллаб-қувватланувчи Urevo компанияси ишлаб чиқарди. Бир сонияда очиладиган қурилма 11 доллар эвазига сотувга чиқиши кутилмоқда. Фонар 10 метргача узоқликни ёритишга қодир учта ёруғлик диод билан жиҳозланган. Соябон тутқичига ўрнатилган фонарнинг оғиш бурчагини осонликча бошқариш мумкин – шу орқали ҳам кетаётган йўлни ёритса, ҳам ёмғирдан ҳимояланса бўлади. Соябонни очиш ва ёпиш битта тугмани босиш орқали амалга оширилади. Йиғилган ҳолатда соябон тутқичига сув оқмайди, фойдаланувчи соябонда қолган сувларни уни буриб, тўкиб ташлаши мумкин.

Учинчи кўз ўйлаб топилди

Жанубий кореялик дизайнер гаджетларга боғланиб қолган инсонлар учун “учинчи кўз”ни ўйлаб топди. Қурилма ёрдамида атрофга қарамасдан ҳам бемалол йўлни кесиб ўтиш мумкин. Мазкур маҳсулот Сеулда аллақачон синовдан ўтган. “Учинчи кўз” кореялик дизайнер Мин Вук Пенг томонидан ихтиро қилинган. Асосан, қурилма юриш вақтида бегона нарсаларга урилмасликка ёрдам беради. Қурилма худди фарага ўхшайди, лекин унга камера ўрнатилган. Бундай ускуна ёрдамида телефондан кўз узмасдан бемалол юриш мумкин, чунки хавф туғилганда “учинчи кўз” баланд овоз билан огоҳлантиради. Камерада ўз эгаси ва атрофдаги нарсалар орасидаги масофани тахмин қилишга қодир бўлган сенсор мавжуд. 

Ушбу маҳсулотни татбиқ қилиш учун олти ҳафта вақт кетди ва Пенг аллақачон Жанубий Корея пойтахтида ушбу мосламани синовдан ўтказди. Эндиликда телефонни умуман тарк этиш шарт эмас. Тўғри, дизайнер маҳсулотлардан бу тарзда фойдаланишни истамайди. Эҳтимол, у смартфонлари билан овора бўлган инсонларга жонли мулоқотнинг муҳимлигини эслатиб туриш учун ҳам “учинчи кўз”ни ўйлаб топгандир.

“Фикрларни ўқишга” қодир қулоқчин

Neurable нейротехнологик компанияси фойдаланувчининг диққати пасайганда шовқин сўндириш функциясини кучайтириш ёки мустақил танаффус қилиш имкониятига эга қулоқчинни тақдим этди. Энтен номини олган қулоқчин испанчадан “тушунмоқ” дея таржима қилинади. Қурилма оддий қулоқчин кўринишида бўлиб, унга фойдаланувчи миясидаги нейронларнинг электр сигналларини кузатувчи датчиклар ўрнатилган. У дастурий таъминот алгоритмларидан фойдаланадиган дастур ёрдамида ишлаб, концентрация вақтида ёки чалғигандаги мия тўлқинларини таний олади. Ишлаш принципи мобил ЭКГники каби. Агар таҳлил вақтида тизим фойдаланувчи танг ҳолатдалигини аниқласа, қурилма тинчлантирувчи оқ шовқинни ёқади ёки ҳатто, танаффус қилишни тавсия этади.

Бошқарувчисиз сув таксиси

Нидерландия пойтахти Амстердамдаги каналлар бўйлаб бошқарувчисиз сув таксиси Roboat III хизмати йўлга қўйилди. ZDNet нашрининг хабар беришича, бошқарувчисиз сузиш мосламаси 5 нафаргача йўловчини ёки 1500 кг юк таший олади. Қайиқ-такси АҚШнинг Массачусетс технологик институти ва Амстердам илғор шаҳар ечимлари институти ходимлари томонидан ишлаб чиқилган.

Суратга олиш ва телефонда гаплашиш имконини берадиган “ақлли” кўзойнак

Facebook ва Ray-Ban“ақлли” кўзойнаклар яратди. У суратга олиш ва телефонда гаплашиш имконини беради. Ray-Ban Stories кўзойнаклари Snapdragon процессори, линзаларнинг ёнига ўрнатилган иккита 5 Мп ўлчамли камералар, шунингдек, фото ва видео тугмачалари билан жиҳозланган. Бундан ташқари, микрофон ҳамда овозни чиқариб эшитиш мосламасининг борлиги гаджет билан боғланган смартфон орқали мусиқа ва қўнғироқларни тинглаш имконини беради. 

Видеога олиш вақтида атрофдагиларни ёзиб олинаётганидан огоҳлантирувчи ёнадиган индикатор ўрнатилган. Маълум қилинишича, ўрнатилган хотира 30 сония давом этадиган 30 та видеоролик ёки 500 та фотони сақлашга етади. Шунингдек, уларни телефонга сақлаб қўйса ҳам бўлади.  

Ray-Ban Stories Facebook Assistant’нинг овозли буйруйғи асосида ишлайди. Шунингдек, кўзойнак Facebook, Instagram, Twitter ва WhatsApp’га расм ва видеоларни юбориш мумкин бўлган янги Facebook View иловасига ҳам уланади. 1 соат тўлиқ қувватланган гаджетдан 6 соат давомида фойдаланса бўлади. Ғилоф ичига кирувчи аккумлятор кўзойнакни уч марта қувватлаш имконини беради. АҚШ, Канада, Италия, Австралия ва Ирландияда кўзойнакнинг бошланғич нархи 299 доллар бўлди. Қўшимча қилинишича, кўзойнак линзаси, гардиши ва ранги турли бўлган 20 хил вариантда тақдим қилинган.

Учар такси

NASA учар таксини синовдан ўтказишни бошлади. Учар аппарат eVTOL номига эга бўлган. Ушбу самолётлар келажакда инсонлар ва товарларни ташишга хизмат қиладиган истиқболли транспорт воситасига айланиши мумкин. NASA`нинг мақсади транспорт воситасининг техник тавсифига оид маълумотларни келажакда ҳаво маконида фойдаланиш мумкин бўлган концепцияларни моделлаштириш учун йиғишдан иборат. Синов жараёнлари Фуқаролик авиацияси федерал бошқармасининг амалдаги қоидалари сиёсатидаги мавжуд камчиликларни аниқлашга ёрдам беради. Бу эса кейинчалик такси-самолётни ҳаво маконининг миллий тизимига жорий этишга хизмат қилади.

Танани совитишга қодир мато

Хитойнинг Хуачжун фан ва технология университети мутахассислар танани совитишга қодир матони яратди. Мато асосини полиактил кислота, титан ва тефлон оксиди толаси ташкил этади. Улар ёрдамида мато ультрабинафша ва инфразиқил нурланишларни қайтара олади. Шу билан бирга, тана иссиқликнинг сўрилиши ҳисобига совийди. Олимлар бир нечта синовларни ўтказган. Кўнгиллилардан бири ярми ушбу метамато, қолган ярми эса пахтадан тикилган кийимда бир соат қуёшда турган. Метамато остидаги тери ҳарорати Цельсий бўйича 31 дан 32 даражага, пахта остидаги эса 37 даражагача кўтарилган. Шунингдек, олимлар машиналар иштирокида ҳам тажриба ўтказган.  Метаматодан ишланган жилд билан қопланган автомобиль салони қолганларидан анча кам қизиган. Ихтирочиларнинг қўшимча қилишича, уларнинг лойиҳасига ҳозирда кийим-кечак ишлаб чиқариш билан шуғулланувчи айрим корхоналар қизиқиш билдирган. Айни вақтда ихтирочилар ишлаб чиқарувчилар билан музокаралар олиб бормоқда ва совитадиган футболкалари ҳамда автомобиль жилдлари бир йилдан сўнг дўконларда пайдо бўлишига умид қилмоқда.

Электрон кўзойнак

Қуёшдан ҳимояловчи электрон кўзойнак яратилди. У битта ҳаракат билан китоб ўқишга мўлжалланган кўзойнакка айлана олади. KickStarter сайтида 32°N номли кўзойнакларни яратиш учун йўлга қўйилган маблағ йиғиш жараёнлари якунланмоқда. Ихтирочилар ўз маҳсулотини “бир уринишда ўқиш учун мўлжалланган кўзойнакка айланувчи қуёшдан ҳимоялайдиган кўзойнак” дея таърифламоқда. Кўзойнаклар сири – оптик кучни қўйилган кучланиш таъсирида ўзгартира оладиган фаол соҳа мавжудлигида. Бошқарув “дужка”даги сенсор бўйлаб сирпаниш орқали амалга оширилади. Ўзгариш диапазони – +2 диоптрийгача. Мобил дастур орқали линзалар ёнганда, қабул қиладиган аниқ бир қийматни созлаш мумкин. Каттартиришни ўчириш учун, “дужка” бўйлаб қарама-қарши йўналишга силжитиш кифоя.

25 йил қурилган энг қудратли телескоп космосга чиқарилди

АҚШнинг Миллий аэронавтика ва коинот агентлигининг (NASA) Жеймс Уэбб космик телескопи жорий йилнинг 25 декабръ куни соат 7:21 да (Тошкент вақти билан 17:21) Франция Гвианасидаги Европа коинот портида Ariane-5 ракетасида учирилди. 

Унинг орбитага парвози ярим соатдан озроқ давом этди ва муваффақиятли натижани тасдиқловчи сигнал Кениянинг Малинди шаҳридаги ер антеннаси томонидан қабул қилинди. Жеймс Уэбб телескопи Аполлон меъморларидан бирининг номи билан аталган.

Сўнгги 25 йил давомида бутун дунё бўйлаб минглаб одамлар ушбу лойиҳа устида ишлади. Жеймс Уэббнинг ишга туширилиши келгуси олти ой ичида бўлиб ўтадиган мураккаб воқеалар сериясининг бошланишидир.

Роботлар

Инсонларни массаж қилишга робот – Сингапурдаги AiTreat стартапи инсонларни массаж қилишга қодир сунъий интеллектга эга EMMA роботини ихтиро қилди. Робот анъанавий хитой тиббиёти тизими бўйича массаж қилишга қодир. У мушакларнинг қаттиқлигини ўлчайдиган уч ўлчовли кўриш сенсори ёрдамида ишлайди. Қурилманинг “қўллари” 38-40 даражада қизийди ва худди инсон қўллари каби юмшоқ. Айни вақтда шаҳар шифохоналарида шу каби жами 11 та робот ишламоқда.

Маникюр қилишга қодир робот – Сан-Франcискода маникюр қилишга қодир робот пайдо бўлди. Роботни яратиш устида иш олиб борган Clockwork компаниясининг маълум қилишича, қурилма тирноқларни ўн дақиқа ичида бўяшга қодир. Хизмат нархи – саккиз доллар. Айни вақтда ушбу робот тирноқларни калталамайди ва уларга шакл бермайди, бироқ мазкур функциялар ҳам тез орада пайдо бўлиши мумкин.

Стоматолог-робот – Хитойда беморларга тиш қўйишга қодир стоматолог-робот яратилди. Мутахассисларнинг айтишича, робот тиш шифокорининг ўрнини тўлиқ боса олмайди. Шунинг учун шифокорнинг ўзи текширув ўтказиши, беморга маслаҳат бериши ва тишларни алмаштириш учун қурилмада дастурни ўрнатиши керак. Гаджет ҳозирча барча текширувлардан ўтган ва инсонларга тўғридан-тўғри хизмат кўрсатмоқда.

Боши планшетли робот – Amazon компанияси камера ва планшет ўрнатилган ғилдиракли митти роботni омма эътиборига тақдим қилди. Robot Astro деб номланган. У уй ичида сониясига 1 метр тезликда ҳаракатланиши мумкин. Тахминларга кўра, роботнинг зиналардан тушиб кетиши ёки бошқа хавфли ҳаракатлардан ҳимояланишига ёрдам берадиган датчиклари мавжуд. Планшет экранидаги кўз тасвирлари эса унга “жонли” эффект бериши керак. Мазкур гаджетнинг нархи 1499,99 долларни ташкил этади, махсус дастурга кирадиган айрим мижозлар учун эса у 1000 доллардан сотилади. Astro уйда ҳеч ким бўлмаганида уйни қўриқлаши ва номаълум инсон уйга кирганида хўжайинини огоҳлантириши мумкин. Шунингдек, робот тутун сигнализацияси ёки ойнанинг синиши каби товушларни таниш имкониятига эга бўлади. Ишлаб чиқарувчиларнинг сўзларига кўра, роботдан ёрдамга муҳтож инсонлар, масалан, кексаларни парваришлашда фойдаланса бўлади.