Qirg‘iziston Ombudsmani Prezidentning taklifiga qarshi chiqdi

north_east

Japarovning Konstitutsiyaga zid taklifi: 17 yoshli qiz bilan bog‘liq voqeadan so‘ng Prezident Qirg‘izistonda o‘lim jazosini tiklamoqchi

Qirg‘iziston Ombudsmani Jamila Jamanboyeva o‘lim jazosini tiklash tashabbusini qo‘llab-quvvatlamaydi. Bu haqda u BMTning doimiy koordinatori Ante Grave va BMT Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissari boshqarmasining Markaziy Osiyodagi mintaqaviy vakili Matilda Bogner bilan uchrashuvda ma’lum qildi.

Jamanboyevaning Ichki ishlar vazirligi ma’lumotlariga tayanib aytishicha, ayollar va bolalarga qarshi jinoyatlar soni har yili 30 foizga oshib bormoqda.

“Biz jamiyat zo‘ravonlikning fojiali holatlariga qanday hissiy munosabatini tushunamiz, ammo o‘lim jazosini tiklash muammoni hal qilmaydi, deb hisoblaymiz. Tergov sifatini oshirishimiz, jazo muqarrarligini ta’minlashimiz va jinoyatchilikning oldini olish choralarini kuchaytirishimiz kerak”, dedi u.

Uning so‘zlariga ko‘ra, 2023 yilda Ombudsman instituti o‘lim jazosini qaytarish bo‘yicha o‘z pozitsiyasini bir guruh parlament a’zolari Konstitutsiyaviy sudga o‘lim jazosini taqiqlashni qayta ko‘rib chiqish uchun murojaat qilganida bildirgan.

Ombudsmanning ta’kidlashicha, “Aqikatchi” institutining pozitsiyasi o‘zgarishsiz qolmoqda: o‘lim jazosini qayta tiklash Qirg‘izistonning xalqaro majburiyatlariga, xususan, mamlakat 2010 yilda ratifikatsiya qilgan o‘lim jazosini bekor qilishga qaratilgan Ikkinchi fakultativ protokol qoidalariga ziddir.

BMT tizimi vakillari Ombudsman pozitsiyasini qo‘llab-quvvatlashini bildirdi. Ular o‘lim jazosining tiklanishi nafaqat mamlakatning xalqaro majburiyatlariga zid ekanini, balki inson huquqlarini himoya qilish tarafdori bo‘lgan davlat sifatidagi xalqaro obro‘siga ham salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkinligini ta’kidlagan.

Ma’lumot uchun, Qirg‘izistonda o‘lim jazosi 2007 yilda rasman bekor qilingan. Shu yilning 27 iyunida Jinoyat kodeksiga o‘zgartirish kiritilib, o‘lim jazosi o‘rniga umrbod qamoq joriy etilgan. Aslida esa 1998 yildan boshlab qatl ijrosi amalda to‘xtatilgan, ya’ni moratoriy amal qilgan. 2010 yilda Qirg‘iziston “Fuqarolik va siyosiy huquqlar bo‘yicha xalqaro pakt”ning ikkinchi ixtiyoriy protokolini ratifikatsiya qilib, o‘lim jazosini butunlay bekor qilish majburiyatini olgan.

Konstitutsiyada ham “hech kim hayotdan mahrum etilmasligi kerak” degan norma bor. Shundan buyon mamlakatda o‘lim jazosi qo‘llanmaydi, uning o‘rnini umrbod qamoq egallagan. Ayrim deputatlar va siyosatchilar keyinchalik, masalan, bolalarga nisbatan og‘ir jinoyatlar uchun o‘lim jazosini qayta tiklash haqida takliflar kiritgan, hatto referendum o‘tkazish masalasi ham ko‘tarilgan. Lekin huquq faollari va xalqaro tashkilotlar buni qo‘llab-quvvatlamaydi va o‘lim jazosining qayta tiklanishini inson huquqlariga zid deb hisoblaydi. Shu sababli bugungi kunda Qirg‘iziston rasmiy ravishda o‘lim jazosi butunlay bekor qilingan davlat hisoblanadi.

Eslatib o‘tamiz, Prezident Sadir Japarov bolalar va ayollarga nisbatan o‘ta og‘ir jinoyatlar uchun o‘lim jazosini tiklashni taklif qilgan edi. Bu tashabbusga joriy yilning 27 sentyabr kuni o‘g‘irlab ketilgan va zo‘rlangan 17 yoshli Oysuluv Mukashevaning o‘ldirilishi sabab bo‘lgan. Bu fojia keng jamoatchilik e’tiroziga sabab bo‘lgan edi.

Japarov mamlakatda o‘lim jazosini qayta tiklash tashabbusiga faqat xalq haqli ekanini aytdi. Shuningdek, u korrupsiya jinoyatlari o‘lim bilan jazolanishi mumkin emasligini ta’kidladi. U o‘lim jazosi faqat shafqatsiz qotilliklar va pedofillik uchun bo‘lishini aytdi.

Konstitutsiyaga o‘lim jazosini qayta tiklashni nazarda tutuvchi o‘zgartirishlar jamoatchilik muhokamasiga qo‘yildi. Qirg‘iziston BMTning o‘lim jazosini bekor qilish to‘g‘risidagi protokolini ratifikatsiya qilishni ham qaytarib olishni rejalashtirmoqda.