“Masheniklar” va siz
Tahlil
−
17 fevral 2023
11003Siz pulingizni qayerda saqlaysiz? Bu savolga kimdir seyfda, kimdir ishxonada, kimlardir “yostig‘imni tagida” deb javob beradi. Ayrimlar bor – pulini bank kartasida saqlaydi. Chunki ular uylariga o‘g‘ri tushib, bor-budidan ayrilishdan qo‘rqadi. Xo‘sh, bank kartamizdan pul o‘g‘irlashmaydimi?
Afsuski o‘g‘irlashadi. Oxirgi bir necha yil davomida kartadan kartaga pul o‘tkazish jinoyati ko‘paydi. Firibgarlar turli yo‘llar bilan bank kartasidagi pullarni o‘g‘irlamoqda.
Statistikaga e’tibor bersak, so‘nggi uch yilda kiberjinoyatlar soni 8 baravarga, ya’ni 600 tadan 5000 tagacha ortgan. Aniqroq aytadigan bo‘lsak, bank kartalaridan turli miqdorda mablag‘lar yechib olingan. Albatta, kartasidan pul “uxlatilgan”ini bilganlar darhol Ichki ishlar organlariga murojaat qiladi va ish yuzasidan tergov oldi qidiruvlar boshlanadi. Xo‘sh, onlayn o‘g‘rilar topiladimi?
“Jinoyatlarning asosiy qismi ochilgani bilan kartadan o‘g‘irlangan pullar egasiga qaytadi degani emas. Albatta, jinoyat holatlari bo‘yicha tergov bo‘ladi, sud organi tomonidan yetkazilgan zararni qoplashga qaratilgan qaror qabul qilinadi. Bir narsani aytish kerak, bir fuqarodan o‘g‘irlangan pullar chetga chiqib ketishi yoki o‘yinlarga tikilishi mumkin. Kartadan pul o‘g‘irlagan, jinoyatchining nomida hech qanday mol-mulk bo‘lmasligi, undan pul undirishni yanada qiyinlashtiradi. Jinoyatchi jazoni ijro etish davrida ishlab, pullarni qaytarishi mumkin, lekin bu holatda katta mablag‘larni qaytarishga yillar ketadi”, deydi IIV Kiberxavfsizlik markazi boshlig‘i Bekzod Mamajonov.
Bugungi kunda bank kartalaridan pul mablag‘lari talon-toroj qilinmoqda. E’tibor bering, o‘g‘rilikning bu turida kimningdir uyiga yashirincha tushish yoki mashinasini ochib ichidagi pullarni olish shart emas. Hatto, bank kartasiga zararli ilovalar bilan hujum ham qilinmaydi. Mohir o‘g‘rilar bu kabi usullarda sizu bizning ongimizga ta’sir qilgan holda, mablag‘larimizni o‘zlashtiradi. Kartadan pul o‘tkazildi yoki boshqa usullar orqali pul yechildi ham deylik, xo‘sh, bu jinoyatni ochishda kimlar bilan ishlanadi?
“Jinoyat sodir etilganda bir emas, bir nechta tashkilotlar bilan ishlashga to‘g‘ri keladi. Ichki ishlar organlariga ariza kelib tushsa, holat o‘rganilishi uchun prokuror sanksiyasi olinadi. Undan so‘ng umum protsessing markazi ya’ni UzCard va Humo kartalari bilan ishlanadi. Ayrim vaziyatda albatta to‘lov tizimlari ham bizga yordam beradi. Albatta, bu vaziyatda Markaziy bank bilan doimiy hamkorlik yo‘lga ko‘yilgan”, deydi Bekzod Mamajonov.
Kartadan firibgarlik yo‘li bilan o‘g‘irlangan pullar o‘zbekistonda bo‘lsa mayli, agar chet el kartasiga yoki o‘yinlarga o‘tkazib ulgurilgan bo‘lsa ish chatoq. Bir narsani esdan chiqarmaslik kerak. Jinoyatchi oson yo‘ldan foydalanmaydi.
Mutaxassislarning aytishicha, ko‘pchilik jabrlanuvchilar o‘zining kartasidagi pullar boshqa ism-familiyadagi odamning kartasiga o‘tganini aytib murojaat qiladi. Shu joyda bir narsaga e’tibor berish zarurki, aslida siz aytayotgan o‘sha karta egasi ham jabrlanuvchi bo‘lishi mumkin. O‘g‘rilar sizni kartangizni o‘zlashtirgani kabi, u odamning kartasini ham o‘zlashtirgan va undan shunchaki foydalanayotgan bo‘lishi mumkin.
Bir narsani unutmang. Kartangizdan pul yechilganini sezgan zahoti, kartani bank orqali darhol bloklatish zarur. Jinoyatchilar o‘z izlarini yo‘qotish uchun pulni u kartadan bu kartaga sakratishadi. Sizning bloklanmagan kartangiz esa, keyingi jabrlanuvchilarning mablag‘larini o‘tkazib turuvchi karta vazifasini bajarishi mumkin.
Hozirgi kunda Telegram messenjeri orqali “aksiyalar”, “Prezident yordam puli beradi”, “Alisher Usmonov boyliklarini o‘zbeklarga bo‘lib bermoqchi” mazmunidagi xabarlarga ko‘zimiz tushadi. Albatta, bu mazmundagi xabarlarga havolalar taqdim etiladi. Firibgarlar bu orqali boshqalarning nomidan fishing saytlar ochadi va karta ma’lumotlarini qo‘lga kiritish orqali barcha mablag‘larni o‘zlashtiradi.
Xo‘sh fishing nima? Fishing – bu firibgarlikning bir turi bo‘lib, uning maqsadi foydalanuvchining maxfiy ma’lumotlari, bank kartasining login va parollarini qo‘lga kiritish.
So‘nggi kunlarda “1 martdan boshlab O‘zbekistonda yangi qonun joriy etildi, unda ko‘zda tutilgan har bir bolali oila uchun 650 000 so‘m miqdorida to‘lov beriladi” sarlavhali xabarlar tarqalmoqda. Siz, xabar sarlavhasini ko‘rib, havolaga bosasiz. Saytga kirganda bir qarashda hammasi to‘g‘ri ko‘rinadi. Ammo e’tibor bering, O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev saytining havolasi – President.uz. Bu – rasmiy sayt.
Jinoyatchilar saytning ko‘rinishini saqlagan holda uning havolasini presidentuz.uz-bobs.shop/cash39977816 deb o‘zgartiradi. Afsuski ko‘pchilik havolaga emas, sayt ko‘rinishiga e’tibor beradi. Saytda pul olish uchun, o‘zingiz va farzandingiz ma’lumotlarini kiritishingiz so‘raladi.
Keyingi qadam esa karta raqamlarini kiritish. Karta va telefon raqamingizni kiritasiz, bank kartasining amal qilish muddati va albatta sizga kelgan sms kod. Qarabsizki, 650 ming olaman deb, kartadagi pulingiz va kartaga to‘liq "dostup"ni qo‘sh qo‘llab berib yuborasiz.
O‘zini tanishtirishni istamagan IT mutaxassisga ko‘ra, bank kartasini sms kod orqali himoyalash oddiy yechim.
“Bank kartasini sms kod orqali himoyalash juda oddiy yechim. Xorij tajribasini ko‘radigan bo‘lsak, Viza, MasCard kartalarida bank kartasining pin kodidan tashqari SVV, SVS kodlari mavjud bo‘ladi. Undan tashqari bank kartaning to‘liq boshqaruvini foydalanuvchining o‘ziga beradi.
Masalan, kimdir sizning kartangizni o‘g‘irlasa yoki yo‘qotib qo‘ysangiz bemalol kartani bloklash imkoniyatiga ega bo‘lasiz. Bankka borib, yoki qo‘ng‘iroq qilib vaqt yo‘qotilmaydi va ilova orqali shu zahotiyoq bloklanadi.
Agar foydalanuvchi tarmoqlar orqali tarqalgan fishing saytlarga karta ma’lumotlarini berib qo‘yganini sezgan taqdirda ham o‘zi, shu zahotiyoq bank kartasi yoki to‘lovlarni bloklay oladi.
O‘zbekiston sharoitida esa faqatgina bankda kartani bloklash imkoni bor. U ham hamma ilovalarda emas, ma’lum bir banklarning ilovalarida. Hamma doimiy foydalanadigan Payme yoki Clik ilovalari bu imkoniyatni bermaydi”, deydi IT mutaxassis.
Yuqorida ko‘rsatilgan fishing sayt kim tomonidan ochilganiga nazar solsak. Sayt havolasini whois ma’lumotlaridan tekshiramiz.
Sayt havolasini yozganingizda domen qachon va qaysi pochta egasi tomonidan ro‘yxatdan o‘tgani haqida ma’lumotlar taqdim etiladi. Domen ochish uchun so‘rov kiritgan istalgan fuqarodan uning shaxsini tasdiqlovchi hujjatlari so‘raladi. Demak, shu kabi jinoyatlar sodir bo‘lganda hamma domen egalarini ro‘yxatini shakllantirish va ularning ma’lumotlarini tegishli tartibda tekshirish hamda aniqlash imkoniyati bor.
“O‘zbekistonda tarqalayotgan fishing saytlarni texnik jihatdan aniqlash mumkin. Har bir fishing sayt ma’lum bir davlatda joylashgan serverda turadi. Har bir fishing saytning domeni bo‘ladi. Bu domenlar xalqaro domen registratorlari orqali ro‘yxatdan o‘tadi. Bu jarayon fuqaroni ma’lumotlari orqali ro‘yxatga olinadi.
Biz fishing saytlarni faqatgina bloklash emas, balki sayt ishlab chiqaruvchilar kimligini topishimiz kerak. Sayt kimga tegishli ekanini bilib, uyushgan jinoyatchilarni ham aniqlashimiz mumkin.
Domen ma’lumotlari ochiq va buni istalgan foydalanuvchi ko‘ra oladi. Ma’lumotlar qismida domen ro‘yxatdan o‘tkazuvchisi ham ko‘rsatilgan. Shu orqali ma’lum domen firibgarlik qilgani aytilib, murojaat qilinsa, albatta ma’lumotlarni olish imkoni paydo bo‘ladi”, deydi IT mutaxassis.
Muammo har sohada bor. Ammo uning yechimi doim ham topilmaydi. Nima bo‘lganda ham xavfsizlik tizimi mustahkam bo‘lishi juda muhim. Jinoyatlarning kamayishi uchun qanday kurashilmasin, ular sodir etilishining oldini olgan afzalroq, albatta. Xulosa sizdan.
LiveBarchasi